Ba Lan Ở Trong Tôi

* Đoàn Thanh Liêm

Tôi chưa có dịp đặt chân đến Ba Lan, một đất nước ở Đông Âu từng bị kềm kẹp áp chế giữa hai nước lớn là Nga từ phía Đông va Đức từ phía Tây. Nhưng tôi đã từng có dịp gặp gỡ và tìm hiểu veề dân tộc Ba Lan với nhiều thông cảm và mến phục. Đặc biệt nhất là vào mùa thu năm 2006 này, chính phủ Ba Lan đã mở rộng bàn tay tiếp nhận cho Ủy Ban Bảo Vệ Người Lao Động Việt Nam được quyền tổ chức hội nghị ngay tại trụ sở Quốc Hội của thủ đô Warsaw.

Hồi còn là một sinh viên đại học ở Sài Gòn, tôi đã có dịp say sưa đọc tiểu sử của Marie Curie do chính con gái của bà là Irène Curie viết. Và tôi khâm phục lòng dũng cảm, kiên trì của người Ba Lan dưới sự khống chế ngặt nghèo của người Nga từ thế kỷ XIX. Và cô con gái Ba Lan bé nhỏ này đã thoát ra được khỏi nước và đi du học tại Paris, và trở thành một nhà Bác Học nổi danh khắp thế giới, với hai giải thưởng Nobel vừa về Vật lý, vừa về Hóa học. Và Marie Curie đã là niềm tự hào của dân tộc Ba Lan. Cũng như nhạc sĩ Fredéric Chopin, và nhất là gần đây là Đức Giáo Hoàng John Paul 2.

Tôi lại có chi bạn khá thân thiết hồi bọn tôi ở tuổi sinh viên thập niên 50, là chị Therese Trần Thị Lài, ái nữ của cụ Trần Văn Lý nguyên Thủ Hiến Trung Phần thời chính phủ Bảo Đại. Chị Lài dạy môn Pháp văn ở trường Gia Long, sau đó qua du học bên Pháp. Chồng của chị lại là người Ba Lan làm việc cho phong trào Quốc Tế Trí Thức Công Giáo Pax Romana tại trụ sở Fribourg, Thụy Sĩ. Hồi cụ Trần Văn Lý mất tại Sài Gòn năm 1970, chị Lài có về Việt Nam, và tôi đã gặp lại chị sau nhiều năm xa cách. Chị cho tôi địa chỉ của ông xã ở Fribourg, và cuối năm 1970, trong dịp thăm viếng Thụy Sĩ, tôi đã tìm đến văn phòng Pax Romana tại thành phố đó. Nhưng không may cho tôi vào dịp nghỉ Noel, văn phòng đóng cửa, và gia đình anh trở đã về Ba Lan ăn Tết ở quê nội các cháu.

Cũng vào dịp cuối năm 1970 ấy, báo chí và truyền thanh truyền hình ở Pháp đã loan tải khá nhiều về cuộc biểu tình của công nhân tại thành phố cảng Gdansk của Ba Lan, mà sau này vào thập niên 80 đã là nơi phát sinh của công đoàn đoàn kết Solidarnosc với cuộc đấu tranh bền bỉ, kiên cường và kết cục đã làm sụp đổ chế độ Cộng Sản độc tài toàn trị ở Ba Lan, và góp phần giải thể toàn diện chế độ Cộng sản ở Đông Âu và ở cả Liên Xô nữa.

Vào năm 1977-78, Giáo sư Châu Tâm Luân sau chuyến đi “tham quan nước bạn Ba Lan trong phe Xã Hội Chủ Nghĩa” về lại Sài Gòn, thì có kể là đến 80% đất đai nông nghiệp ở Ba Lan vẫn còn nằêm trong tay của tư nhân. Điều này khác hẳn với ở miền Bắc Việt Nam, kể từ năm 1954 chính quyền Cộng Sản đã cưỡng bách nông dân phải đem ruộng đất vào hợp tác xã, và ở miền nam lúc đó còn đang đưa nông thôn vào trong vòng hợp tác để “tiến lên Xã hội Chủ nghĩa” như miền Bắc.

Cũng trong thời gian này, chúng tôi có chuyền nhau một số báo chí viết bằng tiếng Anh của Ba Lan, thì thấy họ rất cởi mở, thông thoáng so với báo chí của Liên Xô, nói gì đến của Việt Nam. Anh Đỗ Anh Tài hồi đó còn đang dạy môn văn ỏ Sài Gòn cò cho tôi biết là “đọc báo của Ba Lan, mình thấy nhẹ thở hẳn ra, gây cho tôi niềm phấn khởi thích thú với hy vọng là Việt Nam sau này sẽ cởi mở được như nước bạn bên Đông Âu này”. Rồi tiếp đến là các tin tức dồn dập về việc “thăm viếng quê hương Ba Lan” của Giáo Hoàng John Paul 2, với cả triệu người ra công trường thành phố Cracovie để tiếp đón và cùng dâng thánh lễ với vị chủ chăn của Giáo Hội Công Giáo hoàn vũ này. Và quả thật John Paul 2 đã là một nhân tố quan trọng, khơi động được niềm tự hào và lòng dũng cảm truyền thống của dân tộc Ba Lan với kết cục là sự thắng lợi hoàn toàn của chính nghĩa dân chủ, tự do và nhân quyền của người Ba Lan đối vối chế độ độc tài chuyên chế Cộng Sản.

Riêng năm 2006 này, phong trào tranh đấu cho dân chủ, tự do và nhân quyền ở Việt Nam đã rầm rộ phát động, mà tiêu biểu nhất là sự ra đời của Khối 8406 vào tháng 4 và gần đây với sự xuất hiện của Công Đoàn Độc Lập của Liên Hiệp công nhân và nông dân, của Liên Minh Dân chủa và Nhân quyền và của Hội Áii Hữu Cựu Tù Nhân Chính Trị & Tù Nhân Tôn Giáo....

Và đạc biệt là sự hỗ trợ liên đới của nhân dân và chính phủ Ba Lan đã giúp cho Ủy Ban Bảo Về Người Lao Động Việt Nam được thành lập nhân hội nghị về Quyền Lao Động được tổ chức tại tòa nhà trụ sở Quốc Hội Ba Lan vào cuối tháng 10 năm 2006 vừa qua. Đại diện Công Đoàn Đoàn Kết Solidarnosc đã nói :”Nhân dân Ba Lan biết ơn thế giới đã yểm trợ cuộc tranh đấu để giải thể chế độ Cộng Sản từ mấy chục năm qua, thì nay là lúc Ba Lan được trả ơn thế giới bằng cách tích cực ủng hộ hành động của các tổ chức khắp nơi nhằm giải thoát con người khỏi chế độ độc tài chuyên chế đang làm hạ thấp phẩm giá con người, xâm phạm trầm trọng đến nhân quyền, kiềm hãm sự phát triển văn hóa xã hội của các dân tộc...”

Quả thật Ba Lan đang làm nức lòng những chiến sĩ tranh đấu tại quốc nội Việt Nam nhằm xây dựng một xã hội công bằng, nhân ái và ấm no hạnh phúc cho một dân tộc bị chà đạp thô bạo dưới chế độ độc tài toàn trị của Đảng Cộng Sản từ trên nữa thế kỷ nay.

Mới đây nhất, Liên Hội Nhân Quyền Việt Nam ở Thụy Sĩ và Trung Tâm Nhà Văn Việt Nam Lưu Vong đã cho công bố bài thơ bất hủ của nhà văn Nguyễn Hoàng Bảo Việt sáng tác hồi năm 1981 nhan đề “Hát với Solidarnosc”. Bài thơ đã được dịch ra tiếng Pháp, được phổ biến trên Radio Âu Châu tự do, và được nhân dân Ba Lan cũng như các nhà trí thức hàng đầu trên thế giới hết lòng ca tụng, trong đó có cả Raymond Aron, Simone de Beauvoir của nước Pháp.

Bài thơ khá dài và tôi đọc với nước mắt tuôn trào vì xúc động, với niềm phấn khích vì nhà văn Việt Nam chúng ta từ 25 năm trước, đã nói lên được cái tâm sự của người nạn nhân Cộng Sản ở Việt Nam cũng chia sẻ cái thân phận của người Ba Lan đang bị đáy đọa áp bức vì chính quyền Cộng Sản đàn áp phong trào công nhân của Công Đoàn Solidarnosc. Xin được trích một số câu tiêu biểu như sau:

....”Sống với nhau một đời chân thật
Sau hơn ba mươi năm áp bức đọa đày
Kiếp trâu ngựa tìm đâu thấy ngày mai
Muốn tự do không thể van xin mà được.”

....”Hát với anh chị em Ba Lan
Hát với Việt Nam tôi
Hát với lòng tin cảm thông đổi thay thế giới”

...”Cho tôi được góp vào bản hợp ca Hành Khúc
Thêm một tiếng Hy Vọng nữa,
Polska ơi! Bất khuất!
Hát với Solidarnosc, tôi không hát một mình
Đêm dã man này sẽ lùi bước trước bình minh”.

của Nguyễn Hoàng Bảo Việt (Noel 1981)

Xin cảm ơn nhà văn đã nối nhịp cầu thông cảm giữa Ba Lan và Việt Nam từ 25 năm trước. Và năm nay, tôi cũng xin cảm ơn Ba Lan đã tạo cơ hội thuận tiện cho Ủy Ban Bảo Vệ Người Lao Động Việt Nam ra đời, để hỗ trợ cho cuộc tranh đấu cho cơm áo và tự do của công nhân, của nông dân đang bị bóc lột, áp bức ở quê hương Việt Nam chúng tôi.

Và chúng tôi sẽ tỏ ra xứng đáng với sự tận tình quí mến của các bạn Ba Lan đã cưu mang những anh chị em Việt Nam chúng tôi từ nhiều năm qua. Chị luật sư Bozena, gốc Ba Lan, tại Thư Viện Quốc Hội Mỹ cũng đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong việc nghiên cứu của tôi về sự chuyển hóa dân chủ tại Đông Âu. Và riêng tôi sẽ có ngày đến viếng thăm Ba Lan là quê hương của Ania, con dâu của gia đình Matteson ở Knoxville, Tennessee là anh chị em kết nghĩa của tôi trong đại gia đình “Summer Peacebuilding” ở Virginia va Tennessee. Và Ba Lan cũng là quê hương của chồng chị Trần Thị Lài, bạn thân thiết của tôi từ 50 năm trước đây.

Đoàn Thanh Liêm
California, Mùa Noel 2006