Dân chủ - nhà nước pháp trị - tự do cá nhân là gì?

Dân chủ là gì? Một câu hỏi tưởng chừng đơn giản, nhưng có một dân tộc, nổi tiếng thông minh - dũng cảm và anh hùng, nhiều lần đánh thắng giặc ngoại xâm mạnh hơn mình gấp nhiều lần, vẫn đang loay hoay đi tìm lời giải. Khái niệm dân chủ ở Việt Nam bị đổi trắng thay đen tới mức thế hệ trẻ nghi ngờ "dân chủ", quên đi rằng cha ông họ hi sinh xương máu vì "độc lập - tự do - dân chủ", và nước Việt Nam phôi thai đã từng mang tên "Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa".

Dân chủ (democracy) là một khái niệm cổ xưa, có nguồn gốc từ Hy Lạp cổ đại, thời kỳ của những hiền triết như Socrates, Plato hay Aristole. Dân chủ, theo tiếng Hy Lạp, là từ ghép giữa demos (công dân) và kratein (cai trị). Hiểu theo cách ghép từ này - dân chủ có nghĩa là xã hội trong đó người dân là chủ - rất giống với cách hiểu của bác Hồ kính yêu: "Nước ta là nước dân chủ, địa vị cao nhất là dân, vì dân là chủ" (Toàn tập, ST, 1986, tập 6, trang 286)

Định nghĩa một cách dài dòng hơn, dân chủ là "chính phủ được thành lập bởi nhân dân, trong đó quyền lực tối cao được trao cho nhân dân và được thực hiện bởi nhân dân hoặc các đại diện được nhân dân bầu ra từ một hệ thống bầu cử tự do". Vị cha già của dân tộc Mỹ, Abrham Lincoln, có một câu nói rất nổi tiếng: "dân chủ là một chính phủ của dân, do dân và vì dân" (nguyên văn: "Democracy is rule of the people, for the people and by the people"). Câu nói này hoàn toàn phù hợp với quan điểm dân chủ của Đảng và Nhà nước CHXHCN Việt Nam: Điều 2 Hiến pháp nước CHXHCN Việt Nam tuyên bố: "Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước của dân, do dân và vì dân. Tất cả quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân".

Nói dài dòng như thế chẳng qua để khẳng định: Không tồn tại các trường phái dân chủ khác nhau: "dân chủ kiểu phương Tây" và "dân chủ kiểu Việt Nam". Lý thuyết dân chủ chỉ có một - cho dù cách thực hiện ở mỗi quốc gia có điểm khác biệt. Tất cả các nguyên lý cơ bản của dân chủ phải được đảm bảo, cho dù cách thực hiện khác biệt thế nào đi nữa. Sự thật là tư tưởng dân chủ ở Việt Nam có nguồn gốc chính là từ dân chủ phương Tây, từ thời cụ Phan và bác Hồ kính yêu cho tới nay - đó là điều không ai có thể nỏ mồm chối cãi được!

Như đã nêu ở phần định nghĩa - đặc điểm quan trọng nhất của dân chủ là người dân nắm quyền lực tối cao, Nhà nước hay Đảng phái chỉ là những người thừa hành mệnh lệnh của nhân dân mà thôi. Điều này chính bác Hồ kính yêu của chúng ta đã nói rõ: "Nếu chính phủ làm hại dân thì dân có quyền đuổi chính phủ." (Toàn tập, ST, 1984, T4, trang 283), hay "Chính phủ rất mong đồng bào giúp đỡ, đôn đốc, kiểm soát và phê bình để làm trọn nhiệm vụ của mình là: người đầy tớ trung thành tận tuỵ của nhân dân." (Toàn tập, ST, 1987, T7, trang 48).

Đây chính là phép thử quan trọng để xét xem một quốc gia có dân chủ thực sự hay chưa? Nếu chúng ta, những công dân của nước Việt Nam dân chủ, chưa cảm thấy tiếng nói của mình có trọng lượng, có khả năng thay đổi chính sách của Nhà nước - thì có nghĩa là Việt Nam vẫn chưa có dân chủ thực sự. Nếu chúng ta cảm thấy một quan chức không hoàn thành nhiệm vụ của mình, mà không thể "buộc thôi việc" ông ta - thì có nghĩa là Việt Nam vẫn chưa có dân chủ.

Có người nói: Cho dân làm chủ, có quyền cao nhất, có quyền tự do thì bằng cho lũ cướp làm loạn à?

Sai! Dân chủ không đồng nghĩa với vô pháp luật. Dân chủ không đồng nghĩa với tự do tuyệt đối.

Dân chủ phải được hiểu là "tự do trong khuôn khổ hợp lý". Xã hội dân chủ vẫn có pháp luật, vẫn có những ranh giới mà nếu vượt qua ranh giới đó, anh sẽ bị pháp luật trừng phạt. Không có ai có quyền đứng trên pháp luật, nếu làm sai thì Thủ tướng hay Tổng bí thư cũng phải bị trừng phạt như dân thường.

Hệ thống pháp luật đó do chính người dân thiết lập nên - nhằm mục đích bảo vệ lợi ích của cá nhân, của cộng đồng, của dân tộc, của tổ quốc. Một Nhà nước vận hành trên cơ sở hệ thống pháp luật do người dân đặt ra được gọi là nhà nước pháp trị (có người gọi là nhà nước pháp quyền - nhưng ở đây tôi xin được sử dụng thuật ngữ đầu tiên). Dân chủ và pháp trị vì thế luôn song hành với nhau, đối nghịch với độc tài và luật pháp tùy tiện.

Xin nhấn mạnh một đặc điểm quan trọng của dân chủ và nhà nước pháp trị: Pháp luật phải do người dân tạo ra, phục vụ lợi ích của chính họ. Có những nhà nước độc tài hoạt động theo pháp luật - nhưng đó là thứ pháp luật do nhà độc tài áp đặt, nhằm phục vụ lợi ích của cá nhân hay một tập thể thiểu số. Ví dụ, đảng CSVN đặt ra điều 88 Bộ Luật Hình Sự, "Tội tuyên truyền chống Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam", cho phép ghép tội bất kỳ công dân nào có ý định phản đối Đảng; đây là một sự áp đặt vô lý và tùy tiện, không thể gọi là Nhà nước Pháp trị.

Có người lại nói: Dân chủ là quyền hạn thuộc về dân, như thế là rõ rồi. Thế nhỡ tôi cứ treo biển "dân chủ" lên để mị dân thì sao? Có cách nào để dân làm chủ thực sự không?

Đúng vậy! Bảng hiệu "dân chủ" là thứ mà những nhà nước độc tài rất thích treo lên. Họ chỉ có thể tồn tại khi họ lừa được người dân rằng việc họ làm là vì "lợi ích tối cao của nhân dân". Do vậy, chúng ta không thể đánh giá một quốc gia là dân chủ, nếu chỉ dựa vào những tấm bảng quảng cáo kia.

Một khó khăn mà các thể chế dân chủ gặp phải là xử lý cái gọi là "quyền lực". Nếu trao toàn bộ quyền lực thực tế vào tay nhân dân, thì Nhà nước không còn quyền để áp chế những kẻ xấu. Ngược lại, nếu trao toàn bộ quyền lực vào tay Nhà nước, thì lúc đó nhân dân trở thành đàn dê và Nhà nước trở thành độc tài. Làm thế nào bây giờ?

Phương pháp mà các triết gia sống cách chúng ta vài thế kỷ tìm ra, đó là "cạnh tranh". Phải làm thế nào để phân tán quyền lực ra nhiều nơi, khiến các nơi đó cạnh tranh với nhau, không còn sức, không còn khả năng mà độc chiếm quyền lực nữa.

"Cạnh tranh" à? Ừ nhỉ? Sao chúng ta không nghĩ ra ngay từ đầu nhỉ?

Phương án "cạnh tranh" đã chứng tỏ tính ưu việt của mình trong kinh tế: Hai nhà tư bản khốn nạn chỉ mong muốn tối đa lợi nhuận của mình bằng cách bóp hầu người tiêu dùng và bóc lột sức lao động của công nhân - khi được đặt vào môi trường buộc phải cạnh tranh với nhau - lại trở nên đáng yêu bất ngờ. Thằng thì hứa tăng lương cho công nhân để giữ chất xám ở lại với mình, không bị thằng kia kéo mất. Thằng thì cố vuốt ve người tiêu với những chiêu hạ giá, khuyến mãi mua 1 tặng 10, rồi hứa hẹn tăng cường chất lượng - hết sức là mị dân.

Dưới sức ép của cạnh tranh, lòng tham vô đáy buộc phải có đáy. Hai chính trị gia cơ hội chính trị có tâm địa khốn nạn, khi đặt vào môi trường cạnh tranh trực tiếp, cũng sẽ phải cẩn thận để không làm gì quá lố có hại mình. Vấn đề là áp dụng phương pháp "cạnh tranh" trong chính trị thế nào đây?

Ở các quốc gia được coi là dân chủ, "cạnh tranh" được thực hiện theo nhiều chiều, tạo ra một cơ chế kiểm tra và cân bằng quyền lực (tiếng Anh gọi là "check and balance", lên internet tra ra khối tài liệu về vấn đề này).

Không phải bỗng dưng bọn tư bản thối nát dựng nên màn kịch "Tam quyền phân lập", mà đó là cách để Lập pháp, Hành pháp và Tư pháp kiểm tra chéo lẫn nhau.

Cũng không phải bọn tư bản thối nát bị điên mà tách quốc hội ra làm Thượng viện và Hạ viện, mà chúng nó muốn hai viện đó làm đối trọng cho nhau về quyền lực.

Bọn tư bản thối nát cũng không đẻ ra "đa nguyên đa đảng" để làm cảnh, mà chúng nó có thâm ý để các đảng phái mất đoàn kết, tự móc "những cái chưa đẹp và chưa tiến bộ" của nhau ra trước công luận. Chúng nó muốn biến đảng nọ thành anh công an phường canh đảng kia 24/24, và ngược lại. Thật đê tiện hết sức!

Ngay chính quyền trung ương và chính quyền địa phương cũng bị bọn tư bản thối nát chia rẽ. Mỗi người chỉ được làm phần công việc của mình mà pháp luật cho phép, và đôi lúc chính quyền trung ương cũng không thể ép chính quyền địa phương làm trái ý muốn của dân địa phương được.