Bệnh rối loạn lưỡng cực trong xã hội hiện đại

Rối loạn lưỡng cực là một bệnh lý cảm xúc thường gặp trong thực hành lâm sàng. Đặc điểm của bệnh là sự tái diễn hoặc luân phiên của các giai đoạn hưng cảm hoặc trầm cảm (hai hội chứng hoàn toàn trái ngược nhau), xen kẽ là những giai đoạn thuyên giảm hoàn toàn.

Đây là bệnh nội sinh, khởi phát có thể từ 5-6 tuổi cho tới 50 tuổi, tuổi trung bình là 30 tuổi, chiếm tỷ lệ 0,5 -1% trên dân số và có tính di truyền. Trong gia đình người bệnh có nhiều thành viên bị những cơn rõ ràng hoặc không rõ ràng của rối loạn lưỡng cực, cũng như có những nét nhân cách với biểu hiện cảm xúc không ổn định.

Nhận diện người bệnh

Rối loạn lưỡng cực trước đây còn gọi là bệnh hưng trầm cảm. Khi lên cơn hưng cảm, người bệnh cảm thấy vui vẻ, tràn đầy sinh lực, rất thoải mái, sức khỏe hoàn hảo, không cảm thấy mệt mỏi, dường như mọi việc đều tốt đẹp, thấy cuộc sống toàn màu hồng, quá khứ và tương lai rất tốt đẹp. Người bệnh rất lạc quan, thường đánh giá cao bản thân, đưa ra nhiều chương trình kế hoạch, đầu tư vào lĩnh vực mình không biết, không có chút kiến thức nào. Họ cũng thích tiêu xài phung phí và tin tưởng vào thành công của mình. Đôi khi trong cuộc sống, chúng ta vẫn hay gặp những người có vẻ thành đạt, thích khoe khoang và có khả năng thuyết phục người đối diện với vẻ tự tin cao của mình. Nhưng nếu tinh ý, chúng ta có thể nhận ra họ thuộc dạng "thùng rỗng kêu to" và có gì đó bất thường. Thật vậy, nếu tiếp xúc thường xuyên với người bệnh, chúng ta thấy họ có tính hoang tưởng và thích khuếch đại về dòng dõi, tài năng, địa vị. Đối với phụ nữ, những người này tự tin cho là mình rất xinh đẹp hoặc được nhiều người săn đón, thành công trong việc "hạ gục nhiều đối phương". Người bệnh luôn luôn vận động, làm nhiều việc cùng một lúc, bận rộn đến mức thái quá. Họ nói nhiều, liên tục về nhiều đề tài không mệt mỏi mà không biết mình đang nói gì, vì thế họ thường thiếu tập trung dù ý tưởng tuôn ra dồn dập. Trong gia đình hay nơi làm việc, họ luôn can thiệp vào mọi việc, thích giải quyết mọi vấn đề, thích chỉ huy và có tính độc tài nhưng không việc gì làm đến nơi đến chốn.

Ngược lại với giai đoạn hưng cảm, người bệnh chuyển sang giai đoạn trầm cảm, khí sắc hoàn toàn trái ngược với giai đoạn hưng cảm. Lúc này khí sắc người bệnh giảm nhiều, tư duy ức chế, giảm các hoạt động tâm thần vận động. Người bệnh cảm thấy buồn vô cớ, không tìm thấy lối thoát, quá khứ và tương lai hoàn toàn ảm đạm, cảm thấy mắc tội lỗi... Trong giai đoạn này, người bệnh thường có ý định tự tử. Có người thử tự tử nhiều lần nhưng được phát hiện. Lý do họ đưa ra để đi đến cái chết rất mơ hồ, vô lý và không thể chấp nhận được. Ở những nước có đời sống vật chất cao nhưng thiếu thốn sự quan tâm của gia đình và đồng loại cũng có khá nhiều bệnh nhân bị rối loạn lưỡng cực. Bệnh này không dẫn đến tử vong bệnh lý nhưng tỷ lệ bệnh nhân tự sát do rối loạn lưỡng cực chiếm một tỷ lệ không nhỏ.

Chẩn đoán và điều trị

Khác với tâm thần phân liệt và các bệnh thực thể của não bộ, rối loạn lưỡng cực là bệnh không dẫn đến sa sút tâm thần, trí tuệ cũng như biến đổi nhân cách. Người bệnh vẫn có một cuộc sống bình thường, vẫn học tập và làm việc chung môi trường với người bình thường đến mức rất nhiều trường hợp dù bị đồng nghiệp hay bạn bè nhận ra "thằng này hâm", "cô này tửng tửng" hay "ông này có vấn đề", người bệnh vẫn tiếp tục "ủ bệnh". Nếu những người này được gia đình và bạn bè nhận ra tình trạng bất thường, thuyết phục họ đi khám để chẩn đoán sớm và điều trị đúng, khả năng khỏi bệnh hoàn toàn rất cao.

Hiện nay trên thế giới, do cuộc sống căng thẳng và các mối quan hệ gia đình cũng như đoàn hội trở nên lỏng lẻo, chẩn đoán và điều trị rối loạn lưỡng cực được xem như là vấn đề thời sự được các chuyên gia ngành tâm thần hết sức quan tâm. Có nhiều hướng dẫn và thuốc để điều trị và ngăn ngừa tái phát rối loạn lưỡng cực hiện nay như các thuốc chống động kinh và các thuốc chống loạn thần... Tuy nhiên, điều mà xã hội cần quan tâm là làm sao nhận ra những bệnh nhân đang chịu đựng căn bệnh này nhằm giúp họ sớm chẩn đoán cũng như điều trị sớm và lâu dài.

Thiên Kim
Việt Báo (Theo_Thanh_Nien)

ĐIỀU TRỊ:

- Mục tiêu của điều trị không những cải thiện hiệu quả điều trị mà còn đẩy mạnh giúp bệnh nhân gắn kết điều trị lâu dài, do đó ngăn ngừa sự tái phát và làm giảm sự hoành hành của bệnh cũng như nguy cơ tử vong.

- Cân bằng trạng thái tâm thần

- Liệu pháp tâm lý đơn độc thường không hiệu quả

- Các loại thuốc đang được sử dụng:

1. Lithium carbonate (đường uống) hiệu quả trong 60% trường hợp.

+ Nồng độ cho phép là:

*

Giai đoạn đầu :1.0– 1.2 mEq/l
*

Nồng độ duy trì: 0.5 – 0.8mEq/l


+ Tương tác thuốc : khi dùng chung với thuốc kháng viêm nonsteroid, thuốc ức chế men chuyển hóa angiotensin và thuốc lợi tiểu.

+ Tác dụng phụ: tổn thương thận, suy giáp, chứng khát nước, tiểu nhiều, rùng mình và chứng viêm các tuyến nhờn trên da và làm bệnh vẩy nến trở nên trầm trọng hơn.


+ Theo dõi chức năng thận, chức năng tuyến giáp.

2. Thuốc chống động kinh, Carbamazepine (Tegretol) và Acid valproic hiệu quả ở người lớn.

+ Tác dụng phụ :

*

Divaproex gây độc cho gan, rụng tóc, tương tác thuốc, bệnh giảm tiểu cầu, viêm tụy, bệnh buồng trứng đa nang ở những bé gái.
*

Carbamazepine có thể gây tương tác thuốc, buồn nôn, nôn ói, choáng váng, nhức đầu, nhạy cảm ánh sáng, đau khớp và rụng tóc. Tegretol gây hội chứng Steven Johnson và giảm bạch cầu (hiếm).

3. Vài chất cân bằng tâm thần mới :

+ Lamotrigine : hứa hẹn nhất

*

Tác dụng phụ :

10% trẻ có nổi ban, có thể tiến triển thành hội chứng Steven Johnson và ban đe dọa mạng sống.

+ Topiramate có thể gây khiếm khuyết về nhận thức như khó khăn trong ngôn ngữ, bệnh liệt nhẹ, sụt cân và tác dụng phụ về thị giác.


4. Thuốc khác : thuốc chống loạn thận mới
Risperidone và Aripiprazole là 2 thuốc được FDA (Food Drugs Association) ủng hộ cho việc điều trị cho trẻ từ 10 – 17 tuổi.

Risperidone được ủng hộ cho điều trị chứng cuồng cấp tính trong khi Aripiprazole ngoài sử dụng trong giai đoạn cấp tính còn dùng để duy trì điều trị.

Nói chung, 2 thuốc này có hiệu quả tốt trong điều trị. Tuy nhiên, có thể có bất thường về tăng cân và chuyển hóa, bao gồm đái tháo đường, rối loạn lipid máu. Triệu chứng ngoại tháp là rất hiếm.
Acid béo Omega – 3, acid eicosapentaenoic (EPA) và/hoặc acid docosahexaenoic (DHA), cho thấy có vai trò quan trọng trong điều trị bệnh.

CHÚ Ý TRONG QUÁ TRÌNH ĐIỀU TRỊ:

*

Nồng độ Lithium, chức năng thận, tuyến giáp, phân tích nước tiểu nên được theo dõi thường xuyên.
*

Đối với điều trị Divalproex cần theo dõi chức năng gan, đếm tế bào máu, thử thai, nồng độ thuốc, chỉ điểm gan nên theo dõi mỗi 3 – 6 tháng.
*

Thuốc chống loạn thần mới nên theo dõi chỉ số BMI, vòng eo, huyết áp, test Glucose nhanh, test lipid nhanh mổi 3 tháng.

Điều trị không dùng thuốc:

4 dạng can thiệp tâm lý xã hội được nghiên cứu:

*

Liệu pháp hành vi liên quan nhận thức cá nhân (CBT – cognitive behavioral theraphy)
*

Liệu pháp nhịp độ trong quan hệ con người và xã hội (IPSRT – interpersonal and social rhythm theraphy)
*

Giáo dục tâm lý theo từng nhóm
*

Liệu pháp nhắm vào gia đình (FFT – family focused theraphy)

CBT sẽ nhận ra sự liên hệ giữa các sự kiện, suy nghĩ, cảm xúc và hành vi cũng như nhận diện và hổ trợ các suy nghĩ tự ý bị rối loạn và nhận thức kém, do đó giúp khả năng bệnh nhân theo dõi trạng thái và các triệu chứng báo trước và tuân thủ điều trị.

Thuật ngữ RAINBOW được dùng để mô tả mục tiêu điều trị như sau:

R = thói quen

A = điều hòa thích hợp

I = tôi có thể làm được điều đó

N = không còn suy nghĩ thụ động

B = là người bạn tốt, cách sống lành mạnh

O = Oh, chúng ta có thể giải quyết vấn đề như thế nào?

W = các cách nhận hổ trợ

IPSRT tập trung làm giảm stress và tổn thương bằng cách ổn định thói quen hằng ngày cũng như chu kỳ thức ngủ.

Vài nghiên cứu nhận thấy rằng bệnh nhân có gia đình với biểu hiện cảm xúc mạnh thường đáp ứng kém với điều trị và tỷ lệ tái phát cao.

Bác sĩ thường bỏ sót về tình trạng rối loạn lưỡng cực (RLLC) ở người bệnh. Trong khi đó, vấn đề then chốt nhất là việc chẩn đoán đúng bệnh RLLC trong cộng đồng.

Rối loạn lưỡng cực là gì?

Ngày 10.5 vừa qua, tại khách sạn Caravelle (TP.HCM), công ty Sanofi-aventis tổ chức tọa đàm về RLLC, dưới sự chủ tọa của PGS-TS-BS Nguyễn Kim Việt - Chủ nhiệm Bộ môn tâm thần Đại học Y Hà Nội, Viện trưởng Viện Sức khỏe tâm thần, Phó viện trưởng Viện Giám định pháp y tâm thần trung ương cùng nhiều chuyên gia chuyên ngành uy tín. Nhân dịp này, Nhà xuất bản Y học phối hợp với Sanofi-aventis giới thiệu sách Việt ngữ đầu tiên về Xử trí RLLC trong thực hành lâm sàng, hỗ trợ các bác sĩ trong việc chẩn đoán và điều trị RLLC tại VN.



RLLC là một rối loạn khí sắc mạn tính, đặc trưng bởi các giai đoạn hưng cảm hoặc hưng cảm nhẹ xen kẽ hoặc đi kèm với các giai đoạn trầm cảm. Tỷ lệ mắc bệnh RLLC theo các tiêu chuẩn chẩn đoán chặt chẽ là khoảng 1%. Theo cuộc khảo sát quốc gia về bệnh lý đi kèm của RLLC tại Mỹ, tỷ lệ mắc bệnh RLLC là 4,4%. Tại VN hiện chưa có điều tra thống kê chính thức trong dân số, nhưng bệnh nhân RLLC chiếm 8,7% trên tổng số bệnh nhân điều trị nội trú tại Viện Sức khỏe tâm thần Bạch Mai năm 2001.

Bệnh RLLC gây các hậu quả tâm lý, xã hội và có thể gây ảnh hưởng nặng nề trên đời sống cá nhân, nghề nghiệp và gia đình. Những người mắc RLLC có tỷ lệ ly dị cao gấp hai đến ba lần và suy giảm chức năng nghề nghiệp gấp hai lần so với những người không bị bệnh. Thừa nhận các hậu quả xấu này, Tổ chức Y tế thế giới đã xác định RLLC là nguyên nhân gây loạn hoạt năng đứng hàng thứ sáu trên toàn cầu. Hơn nữa, những bệnh nhân mắc RLLC có nguy cơ tự tử rất cao. Theo ước tính, từ 25-50% số bệnh nhân RLLC có toan tính tự tử ít nhất một lần trong đời.

Bệnh RLLC cần được chăm sóc y tế toàn diện, lâu dài từ gia đình và xã hội; nhưng trước hết bệnh phải được chẩn đoán đúng và điều trị sớm để giúp bệnh nhân vượt qua những triệu chứng và các suy giảm chức năng liên quan.

Cách xử trí

Xử trí RLLC hiện vẫn là một vấn đề nan giải do việc chẩn đoán sai và chậm trễ điều trị. Nghiên cứu cho thấy có đến 69% các trường hợp có chẩn đoán sai và chậm trễ đến 20 năm kể từ khi khởi phát các triệu chứng cho đến khi bắt đầu được điều trị. Đồng thời, thực trạng việc chẩn đoán bệnh RLLC hiện chỉ tập trung hoặc dừng lại ở các triệu chứng trầm cảm, và thường bỏ sót các triệu chứng hưng cảm vốn ít khi được cả thầy thuốc lẫn bệnh nhân chú ý. Hệ quả là trên nhóm bệnh nhân người lớn có hơn 60% số bệnh nhân RLLC được chẩn đoán ban đầu là trầm cảm đơn cực.

Không nhận ra hoặc không chẩn đoán chính xác bệnh RLLC là làm cho tiên lượng lâu dài của người bệnh xấu hơn. Chẩn đoán muộn làm xảy ra các biến chứng và tiến triển các bệnh lý đi kèm, trong đó có tình trạng lạm dụng các chất. Hơn nữa, việc điều trị có thể trở nên kém hiệu quả ở những bệnh nhân đã trải qua một vài giai đoạn bệnh không được điều trị hoặc điều trị không thích hợp.

Cuốn Xử trí rối loạn lưỡng cực trong thực hành lâm sàng của giáo sư Eduard Vieta - chuyên gia về RLLC, Giám đốc chương trình RLLC của Phòng khám bệnh viện trường Đại học Barcelona, Tây Ban Nha (do PGS-TS-BS Nguyễn Kim Việt và TS-BS Ngô Tích Linh biên dịch) là tài liệu quý hỗ trợ cho việc học tập, nghiên cứu và giảng dạy của các bác sĩ lâm sàng và sinh viên y khoa tại VN. Trong đó, các bác sĩ sẽ nhận biết được các mục tiêu điều trị và xây dựng kế hoạch điều trị, chăm sóc cho các bệnh nhân RLLC. Nội dung sách đề cập đến 10 đề mục: từ tổng quan, nguyên nhân, chẩn đoán, các lựa chọn điều trị cho từng giai đoạn bệnh đến hậu quả của bệnh trong đời sống cá nhân và xã hội. Vấn đề then chốt nhất được nêu ra là việc chẩn đoán đúng bệnh RLLC trong cộng đồng.

Bacsi.com

Khái niệm

Là rối loạn cảm xúc biểu hiện sự thay đổi có chu kỳ các giai đoạn trầm cảm và hưng cảm.

Giữa các giai đoạn là thời kỳ ổn định. Bệnh thường có yếu tố gia đình và yếu tố sang chấn tâm lý thúc đẩy.



Rối loạn cảm xúc lưỡng cực có biểu hiện thế nào?



Có giai đoạn là những biểu hiện của trầm cảm, có những giai đoạn là hưng cảm, đan xen.

Giai đoạn trầm cảm:

·Cảm giác buồn bã, chậm chạm, mất thú vui với cuộc sống hàng ngày, thờ ơ, mệt mỏi, chán ăn, mất ngủ, gày sút, mất ý chí nghị lực, mất ham muốn tình dục. Các triệu chứng trên nặng lên vào buổi sáng, nhẹ đi vào buổi chiều.

·Hoạt động chậm chạp, nghèo nàn, hay quên, không tiếp tục lao động và học tập được, không chú ý đến vệ sinh cơ thể, ăn mặc lôi thôi, bẩn thỉu.

·Dần dần xuất hiện ý nghĩ bi quan, ảm đạm, thế giới toàn đau khổ, tang tóc, tỏ ra đau đớn về tinh thần, tự buộc tội về các việc làm trước đây, tự cho mình là vô dụng, dẫn đến ý tưởng và hành vi tự sát.

Giai đoạn hưng cảm:

Có các biểu hiện trái ngược hoàn toàn với trầm cảm.

·Ban đầu ngủ ít, không có nhu cầu ngủ, mất ngủ.

·Khí sắc hưng phấn đạt đến một trạng thái khoan khoái, kích thích, không biết mệt mỏi, tăng hoạt động một cách bất thường, rất nhiều kế hoạch, nhiều dự án.

·Tính tình trở nên hào phóng, ăn tiêu hoang phí không kể đến hậu quả.

·Nói năng trở nên cường điệu, sàm sỡ, đùa cợt, châm biếm, tục tĩu, phô trương, chuyện nọ sọ chuyện kia, đôi khi viết lung tung. Cảm thấy có sức khoẻ vô biên, làm được mọi việc và đạt mọi thành công. Các chủ đề, ý tưởng đến rất nhanh nhưng cũng bị quên đi ngay bởi một sự việc nhỏ khác.

·Nặng hơn, người bệnh trở nên gày gò suy kiệt. Nói suốt ngày, lộn xộn. Có thể bị kích động la hét, giận dữ, đánh người. Nặng hơn nữa có thể có hoang tưởng, ảo giác.



Tiến triển

Giao động - chu kỳ - xen kẽ - kế tiếp.



Điều trị rối loạn cảm xúc lưỡng cực thế nào?

Giai đoạn cấp tính:

Điều trị tại bệnh viện.

Giai đoạn ổn định: tại gia đình.

Duy trì uống thuốc đều dặn và đúng theo hướng dẫn. Hãy đến bác sĩ chuyên khoa để khám lại định kỳ.

Không được tự ý bỏ thuốc, hoặc thay đổi liều thuốc.

Việc ngừng sử dụng thuốc phải do thày thuốc chuyên khoa quyết định

Thái độ của gia đình và cộng đồng phải như thế nào?

Phát hiện sớm những biểu hiện của bệnh, động viên người bệnh đi khám chữa kịp thời.
Quan tâm nâng đỡ, động viên, tạo môi trường sống và làm việc ổn định, cân bằng, tránh căng thẳng, mâu thuẫn.