Yếu Tố Thi Tứ trong Sáng Tác Thơ

A- Khi hồn thơ khô cứng

Tôi tham gia vườn thơ khoảng 08/2010. Đến độ tháng 10/2010 tự nhiên tôi rơi vào trạng thái "khô cứng hồn thơ". Nhiều ngày tôi chẳng làm được bài thơ nào dù đã cố gắng "rặn từng câu". Tôi tâm sự với Mùa Đông và Phong Thu rằng tôi không đáp thơ vì không làm được thơ, thì PT đáp: "chị cố gắng trả lời đi, bằng văn xuôi cũng được". Tuy nhiên tôi đã phục hồi được thơ bằng con đường khác. Đó là đọc các câu truyện cổ tích, truyện thần thoại, sách Cổ Học Tinh Hoa, Thần Tiên Truyện vv... để tìm hứng khởi.
Tôi cho rằng đó là sự đi tìm đề tài, nhưng về sau tôi nhận ra rằng không phải thế. Tôi đọc nhiều bài thơ của các bạn đăng trên Hỏi Đáp Yahoo, truy cập vào các website chuyên thơ, tiếp xúc được với nhiều đề tài. Mỗi bài thơ đề gợi ý 1 đề tài. Nhưng đề tài mới chỉ là hạt giống để sáng tác chứ chưa đủ điều kiện để nẩy mầm thơ thành cây con.
Bây giờ thì tôi nghiệm được rằng, chủ đề bài thơ thì rất dễ xuất hiện (và cũng dễ tìm nếu bạn đang bí đề tài) nhưng TỨ THƠ mới là nhân tố hứng khởi để sáng tạo bài thơ.

B- Kích thích Hồn thơ

I- Ví dụ về Tứ Thơ kiến tạo bài thơ

1- Bài thơ ÂM DƯƠNG TƯƠNG HỢP LẮM TỘI TÌNH

Dấu xưa Táo Quả tích A Đam
Mắc nghẹn cổ ông tội tại nàng
Muôn đời Trái Cấm còn ngăn cấm
Vạn Thế chữ Tình vẫn quái tinh

-CAROLINE JUDITH-

Nhiều năm về trước tôi đọc huyền sử này trong sách Sáng Thế Ký và đã làm được 2 câu cuối trong bài thơ trên, và 2 câu đó chính là tứ thơ. Thế mà phải vào khoảng tháng 9/2010 mới làm được 2 câu bên trên để được trọn bài. Nghĩa là Tứ Thơ đã xuất hiện trước

2- Bài thơ EM SẼ YÊU ANH CHỈ MỘT NGÀY

Em yêu Anh bốn ngày thôi nhé.
Là những ngày Xuân Hạ Thu Đông
Nhưng xem ra quá nhiều thì phải
Không, em chẳng yêu anh đủ bốn ngày

Em yêu Anh ba ngày thôi nhé.
Hôm qua, hiện tại và ngày mai
Nhưng xem ra vẫn nhiều thì phải
Không, em chẳng yêu anh đủ ba ngày

Em yêu Anh hai ngày thôi nhé.
Ngày Chẵn , Ngày Lẻ chỉ thế thôi
Vẫn còn hơi thấy nhiều anh nhỉ?
Không, em chẳng yêu anh đủ hai ngày

Vậy
Em yêu anh chỉ một ngày
Ngày em còn sống là ngày yêu anh!

-CAROLINE JUDITH-
Hồi chưa chơi Yahoo Hỏi đáp tôi có đọc được một truyện ngắn đâu đó trên mạng về yêu nhau 4 ngày rồi 3 ngày rồi 2 ngày rồi 1 ngày, tôi đã bật cười tự nói : "y như 1 cuộc trả giá".
Và đến tháng 9 thì bài thơ xuất hiện. Tứ thơ là cuộc "mặc cả tình yêu".

Tóm lại, chủ đề thơ là hạt chưa nẩy mầm. Tứ thơ là hạt đã nẩy mầm. Bài thơ là cây con đã đủ sức sống. Giữa chủ đề thơ và tứ thơ có 1 thời gian "thai nghén", dài hay ngắn là không thể xác định, có thể đi 7 bước xong 1 bài thơ nhưng cũng có thể phải đến nhiều tháng nhiều năm, mà có khi đến trọn đời mà bài thơ vẫn chưa được sinh ra.

II- Giai đoạn chèn tứ thơ

Tôi làm 1 bài khuyết thi (thơ chỉ có đầu và cuối mà khuyết giữa, như bài luận văn có nhập đề kết bài nhưng không có thân bài), tức là đã có Ý và có HƯỚNG, nhưng còn thiếu TỨ. Sau đó tôi tuyển được 2 bài đầy đủ mà tôi đặt tên là Bài Thơ Hai Tác Giả.

1- KHUYẾT THI

Bài này mình chửa biết đề gì
Thôi nhờ các bạn viết tiếp đi
.......................................
.......................................

.......................................
.......................................
Thơ hay là bạn và tôi đó
Tác giả hai người bạn chịu hôn?

-CAROLINE JUDITH-

2- BÀI THƠ HAI TÁC GIẢ 1
(NgÔi SaO cÔ đƠn)

Bài này mình chửa biết đề gì
Thôi nhờ các bạn viết tiếp đi
Đôi câu họa vận dồi niêm luật
Dăm nét đong đưa đọ nhất nhì....

Ngẫm nghĩ một hồi đâm cau có...
Thơ tôi _ thơ bạn biết ai hơn ?
Vậy thì.....
Thơ hay là bạn và tôi đó...
Tác giả hai ngừời, bạn chịu hôn ?
NSCD_CJ
vui

3- BÀI THƠ HAI TÁC GIẢ 2
(bien bong hoang)

Bài này mình chửa biết đề gì
Thôi nhờ các bạn viết tiếp đi
Mong cho box thơ luôn vui vẻ
Để lệ thôi tràn ướt khóe mi

Lời thơ của bạn và của tôi
Ý đẹp lời hay góp với đời
Thơ hay là bạn và tôi đó
Tác giả hai người bạn chịu hôn?
BBH _CARO
Vui vẻ nha! CARO!

Có thể nói: Tứ Thơ chính là phần mà các bạn thơ đã thêm vào.

III- Giai đoạn Tứ thơ là cả bài thơ

Mới đây tôi lên chủ đề rồi mời các bạn tham gia sáng tác. Bài thơ có 3 khổ, câu đầu của mỗi khổ là của tôi nhưng không giữ vai trò tạo tứ thơ. Chính các bạn đã sáng tác bài thơ.

1- LẲNG LẶNG MÀ XEM

Lẳng lặng mà xem chó táp ruồi
Táp ngàn phát được một con thôi
Chó ta hí hửng vênh vang mặt
Bộ dễ hay sao táp được ruồi?

Lẳng lặng mà xem chó sủa trăng
Lòng ước lên chơi xứ chị Hằng
Visa bị chị phê "cấm ngặt"
Chó ta tức quá hóa sủa ngang

Lẳng lặng mà xem chó cắn nhau
Vừa cắn vừa inh ỏi "gâu gâu
Tao đây không phải là đồ chó"
Người nghe tiếng sủa chỉ cười nhàu.

-CAROLINE JUDITH-

2- LẲNG LẶNG MÀ XEM

Lẳng lặng mà xem chó táp ruồi
Táp hoài chả được phải buông xuôi
Ví như không biết ai nên tội
Chửi gió chửi mây, khóc ngậm ngùi

Lẳng lặng mà nghe chó sủa trăng
Sủa hoài có thấu tới tai Hằng ?
Chỉ tội cún ngoan nằm thở dốc
Miệng đau chân mỏi, chẳng ai màng

Lẳng lặng mà xem chó cắn nhau
Cùng nòi chung giống, lông một màu
Cớ sao đấu đá, không thương tiếc
Chẳng hiểu được chi, một chữ sầu...

Ngâu seo câu đơn
(NgÔi SaO cÔ đƠn)

3- LẲNG LẶNG MÀ XEM

Lẳng lặng mà xem chó táp ruồi
Táp xong hí hửng quẫy quẫy đuôi
Cha...tiên...nhân...ấy thằng bán bún
Nó như con ...ấy ...ngáp phải ruồi

Lẳng lặng mà xem chó sủa trăng
Đêm hôm khuya khoắt sủa lằng nhằng
Chó cắn ma chi mà cắn dữ
Bà cho một gậy chết nhăn răng

Lẳng lặng mà xem chó cắn nhau
Cắn nhau sẽ chết rất là mau
Riềng , xả lá mơ ta dọn sẵn
Nướng rơm chó mới thiệt lên màu !

(♥ßìßò♀Hà Añh♀ßíßö)

4- LẲNG LẶNG MÀ XEM

Lẳng lặng mà xem chó táp ruồi
Cớ sao chó táp, cái vần “uồi”
Thôi bài này xem như tớ bỏ
Bởi tớ ngẫm nghĩ cứ mắc cười

Lẳng lặng mà xem chó sủa trăng
Chó mà sủa trăng nghe nói rằng
Chó ma phải bắt làm thịt quách
Bạn thích nhựa mận hay xáo măng ?

Lẳng lặng mà xem chó cắn nhau
Ra xem chúng cắn nhau ở đâu ?
Chó nhát có cắn đâu mà cắn
Chúng chỉ hùa nhau sủa gâu gâu ..

(Thị Phạm)

Có thể thấy, các bài thơ mang dấu vết của chỉ tác giả, và điều đó là do thi tứ của mỗi tác giả.

-CAROLINE JUDITH-

Đây là bài khảo luận đầu tay mà mình đã ấp ủ trên nửa năm nay. Rất mong các bạn phê bình góp ý.

Làm Thế Nào Để Có Thơ Hay ?

(thử nhắc lại về bếp núc nghề thơ)

Ai làm thơ chẳng mong co thơ hay: ... một bài, một câu, thậm chí một chữ độc đáo nổi tiếng để đời (ví dụ: chữ (từ) SÁNG trong câu :"một tiếng chim kêu sáng cả rừng" của Khương Hữu Dụng) đó là những hào quang của chữ nghĩa làm cho thơ bất hủ.Đó là trạng thái tâm hồn làm bừng phát tình yêu, khởi điểm của một ý thơ.
Người làm thơ trước tiên phải có THI HỨNG (nói theo Max Jacob thì đó là trực giác, cái đó gọi là sự quyến rũ). Khi nội tâm gặp cảnh sinh tình bật ra cái HỨNG (sự khởi phát bột trào thành THƠ). Trước thời điểm đó là "chút linh cầu mãi không về, phân vân giấy trắng chưa nề mực đen" như Hồ Dzếnh đã tả, cái phút hứng chưa đến ấy được Tản Đà ghi lại bằng hình ảnh "đêm qua ra ra vào vào, quẩn quanh chỉ tốn thuốc lào vì THƠ". Và "TỨ THƠ chỉ có khi cưỡi lừa đi trên cầu BÁ dưới trời tuyết" như Trịnh Khải xưa đã nói. Đó là vụ nổ Big-Bang để hình thành ra vũ trụ - cái ý tưởng vụt trào ấy trong hồn tung ra TỨ THƠ. Cái TỨ là sự linh ứng - nghĩ ra, phát hiện ra một cái gì đó nó co thể khiến cho cái THẦN (tinh thần) của nhà thơ cảm nhận thấy được sự vật để viết ra những câu thơ (nội dung) mang tư tưởng và tình cảm của tác giả. Ý là do suy nghĩ mà ra. LỜI là do Ý mà đến. Nhà thi sĩ bậc thầy (ông Hoàng của thi ca nước Việt) đã từng dạy "TỨ là hình tượng thơ diễn đạt được một ý trọn vẹn, từ chỗ có Ý sẽ đẻ ra TỨ, có TỨ tất có Ý, nhưng có Ý chưa hẳn có TỨ. Ví dụ: Ý là muốn nói tới sự say đắm si mê của chàng với nàng (đó mới là chung chung chưa rõ ràng), chỉ đến khi thi sĩ thể hiện bằng một hình tượng thơ cụ thể:
Mắt em là một dòng sông
Thuyền ta bơi lặng trong dòng mắt em.
(Lưu Trọng Lư)
thì đã là một TỨ thơ độc đáo. Có Ý (ý tưởng) nhà thơ phải tìm tòi sáng tạo để dựng TỨ (như khung nhà, kiểu dáng nhà trong cái ý muốn xây nhà) để thể hiện được sự trọn vẹn của Ý, gợi lên những cảm hứng gây xúc động lòng người, tạo ra những mối liên tưởng rộng mở, có giá trị thẩm mỹ cao(biến cái mông lung chưa có hình thù gì trong trí não thành hình tượng thơ, cấp cho nó một khuôn khổ nhất định).Thi sỹ vắt nặn ra TỨ THƠ khác nào nghệ nhân vắt nặn ra đồ gốm sứ vậy. Những câu thơ HAY thường là đã mang trọn vẹn một TỨ THƠ:
Khi ta ở chỉ là nơi đất ở
Khi ta đi đất đã hóa tâm hồn
(Chế Lan Viên)
Không ở rể mà vẫn là rể quý
Để mỗi năm lại lên Tết Chiềng Ly
(NK)
Dù tản mát khắp chân trời góc bể
Còn tấc lòng vẫn gửi gắm nơi quê.
(NK)
Tháng giêng ngúng nguẩy thẹn thò
Bàn tay ủ ấm đôi vò rượu tăm.
(Lê Đình Cánh)
Khi em đến gương trăng vừa lặn mất
Em dịu hiền tươi mát một vầng trăng.
(NK)
Thầy giáo dạy NK hồi cấp 3 đã nói: đọc thơ, về thực chất là ta đang thưởng thức một TỨ THƠ. TỨ trong toàn bài là một hình tượng THƠ xuyên suốt cả bài thơ, thể hiện tư tưởng nghệ thuật của bài thơ. TỨ THƠ mang đặc điểm của cách nhìn, cách cảm, cách nghĩ của nhà thơ.(mỗi người một cách).
Như vậy công việc quan trọng cốt lõi của người làm thơ là phải tìm được TỨ THƠ (lao tâm khổ tứ là vì thế) - nó tương tự như nhà tiểu thuyết phải có "cốt truyện" vậy.Đầu để bài thơ nhiều khi đã chứa đủ cái TỨ THƠ trong đó, nói cách khác là: đầu đề thơ ôm trùm TỨ THƠ, khiến người đời đọc xong nhơ mãi, biến thành ấn tượng ăn sâu vào tâm hồn người đọc (Bóng cây Kơnia, Núi đôi, Gương mặt quê hương, Cuộc chia ly mầu đỏ...)
Khi sáng tác cấu TỨ (vắt nặn ra TỨ THƠ) người làm thơ thường có hai cái lo: ai đó mà mạch suy nghĩ bế tắc thường thơ nghèo nàn . Kẻ lắm lời thường là thơ lộn xộn. Hiểu biết rộng thì cứu được sự nghèo nàn. Nắm lấy một điểm (ý chính) để xâu suốt tất cả, đó là thứ thuốc chữa bệnh lộn xộn.Tình cảm tư tưởng của bài thơ vô cùng phức tạp và khó nắm bắt. Hình thức của nó cũng khác nhau và thay đổi.Có khi lời thô kệch lại nảy sinh cái ý (Tứ) hay, có khi việc tầm thường làm tóat ra ý mới.
Một bài thơ đạt tiêu chí HAY phải là ý mới, tứ lạ, đồng thời còn lệ thuộc vào cái tài hoa trong việc diễn đạt tình cảm tư tưởng với ngôn từ điêu luyện(sáng tạo từ mới), không lặp lại các chữ (từ) đã sáo mòn cũng như thủ pháp triển khai cấu TỨ sao cho hình tượng thơ sống động...Trong một bài thơ phải có những câu đột xuất, chữ độc đáo (nhãn tự- chữ mắt) đầy hình tượng, gây ấn tượng sâu sắc vào lòng người đọc để cho bài thơ bất tử,trẻ mãi không già.
Tóm lại TỨ THƠ là đặc sản của tâm hồn thi sỹ, mỗi người tạo ra cái riêng, cái cốt cách độc đáo của mình với một ngôn ngữ giọng điệu không giống ai. TỨ THƠ là giường cột kết cấu nên bài thơ làm nổi bật tư tưởng chủ đề của bài thơ (chứa đựng triết lý sâu sắc nội dung có tầm bao quát lớn).
Cái "Siêu" của một số nhà thơ có tay nghề cao là đã biết cắt tỉa bớt lá cành rườm rà của một Ý thơ để làm bật TỨ là phần tinh túy nhất của bài thơ (ví như bông hoa) để thêm phần rực rỡ (Là ngụy trang, Ngọn đèn đứng gác, Dáng đứng Việt Nam).
Theo thiển ý của NK thì ngoài những lý sự trên, người làm thơ muốn có thơ HAY phải là người có tâm hồn, nung nấu, ấp ủ một cái gì đó để rồi bất chợt tức cảnh sinh tình bật ra thi hứng, tạo ra TỨ THƠ...(chứ không phải cố nghĩ, cố rặn ra thơ, ghép vần rồi tự vỗ đùi "tuyệt tác!"). THƠ HAY không lệ thuộc vào thể loại cũ mới, vấn đề là có hồn hay vô hồn, ý mới , tứ lạ và có ĐẸP hay không? và THƠ HAY còn phải là thơ để cho người đời ngâm, đọc một cách thích thú nữa kia. Nói thì dễ, làm thì khó, thôi thì:
Ta dù lếch thếch lôi thôi
Mong thơ sinh hạ cho đôi ba dòng.
(Nguyễn Duy)
Hà Nội ngày 13 tháng Giêng năm 2002

Nguồn: http://quantho.net/index.php?view=story&subjectid=4793
» Tác giả: Nguyễn Khôi
» Thể lọai: tiểu luận

Bước 1: Bạn hãy chuẩn bị một đề tài để viết, có thể là tình yêu, gia đình, bạn bè, hoặc một cánh hoa rơi bất chợt, hoặc một cảm xúc nhất thời về một việc gì đó...Sau đó dùng ngôn ngữ để kêu nó lên, hoặc vẽ nó bằng câu văn, câu chữ. Khiến cho người đọc có thể hiểu và hình dung về một mối tình của bạn, hoặc họ sẽ đồng cảm với câu truyện bạn kể

Bước 2: Chọn thể loại thơ sẽ viết:
Đường Luật, Song Thất Lục Bát, Lục Bát, Tự Do, Tứ Tuyệt,...những dạng thơ mà bạn biết hoặc phù hợp với bạn. Cách chọn thể loại còn tùy thuộc vào chủ đề(ở bước 1). Vì có những chủ đề dễ viết bằng thể Lục Bát nhưng khó viết bằng Tứ Tuyệt

Bước 3: Chọn từ ngữ cho phù hợp. Việc này được gọi là "việc làm tóc cho nàng thơ" bằng nhiều kiểu khác nhau.Việc này phụ thuộc vào người uốn tóc

Lưu ý:
Sau khi viết thơ xong. Bạn cần:
-Kiểm tra lại lỗi chính tả
-Nội dung gây hiểu lầm cần phải chỉnh sửa
-Không nên chọn đề tài quá khó, mang nhiều ý tứ. Đôi khi, chỉ cần một ý nhỏ cũng có thể làm thành một bài thơ hay, không nên tham lam mà viết thêm nhiều ý sẽ làm cho bài thơ mất hay

Chúc bạn ngày càng có nhiều bài hay!
(Phiêu Dao)

Nguồn: http://vn.answers.yahoo.com/question/index?qid=20110527005642AAzdzH9

Chào bạn Thuyen_Quyen

Bài đó là KIM LŨ Y của Nữ sĩ ĐỖ THU NƯƠNG mà tôi rất thích.

Bản dịch của Tương Như

Chiếc áo thêu vàng anh chớ tiếc
Khuyên anh hãy tiếc thuở xuân xanh
Hoa vừa lúc nở thì ta bẻ
Chớ để hoa rơi chỉ bẻ cành

(Tương Như)

Cảm ơn bạn đã đưa bài thơ lên diễn đàn
CJ

THẾ NÀO LÀ THƠ?

Một hôm nọ Phong Thu đặt câu hỏi:
"Bài thơ này có phải là thơ không?"
Bác Phiêu Dao đáp chỉ được một dòng:
"Thi sĩ bảo là thơ là thơ đó"

Cứ mỗi lần em đặt bút làm thơ
Lại e ngại bạn thơ em cười nhạo
Loại thơ gì nghe cứ như nhảy cóc
Ý tào lao mà tứ cũng tờ lơ

Thơ của em in đã được trăm tờ
Giờ đọc lại thấy toàn là thơ dở
Nhưng có một bài thơ hay muôn thuở
Là lòng em mãi mãi thích làm thơ

-CAROLINE JUDITH-

đáp thơ

Gió đưa lá Trúc lá Đào
Ca Rô đề phú bài nào củng hay
Trời mưa cho tóc em bay
Cho người thi sĩ lòng say biển tình

(Hatrang)

THẾ NÀO LÀ THƠ?

Một hôm nọ Phong Thu đặt câu hỏi:
"Bài thơ này có phải là thơ không?"
Bác Phiêu Dao đáp chỉ được một dòng:
"Thi sĩ bảo là thơ là thơ đó"

Cứ mỗi lần em đặt bút làm thơ
Lại e ngại bạn thơ em cười nhạo
Loại thơ gì nghe cứ như nhảy cóc
Ý tào lao mà tứ cũng tờ lơ

Thơ của em in đã được trăm tờ
Giờ đọc lại thấy toàn là thơ dở
Nhưng có một bài thơ hay muôn thuở
Là lòng em mãi mãi thích làm thơ

-CAROLINE JUDITH-

Đáp thơ

Với đấng vĩ nhân thơ là tinh túy
Với bậc kỳ tài chắt lọc huyền vi
Với thi nhân tâm bay bổng diệu kỳ
Còn em chỉ mở lòng ra chia sẻ

Thơ của em có khi già khi trẻ
Có núi có sông, có bạn có mình
Thơ bắt nguồn từ cảm xúc phiêu linh
Nên hay dở, thơ cứ ào tuôn chảy

Viết cho xong nỗi lòng mê mải
Nhả vần thơ chia sẻ bạn bè
Ghép đôi vần hay- dở cũng xin nghe
Lòng an ổn em lại làm thơ tiếp..!!
(Mùa Đông)