Tác phẩm thơ Đoàn Thị Điểm

[center] NỮ TRUNG TÙNG PHẬN

.-*-.
Dụng văn hóa trao tria nữ phách
Lấy kinh luân thúc thách quần hồng
Gươm thư giúp sức gươm hùng
Điểm tô nghiệp cả con rồng cháu tiên

Bởi rẻ rúng thuyền quyên hiếu học
Dầu chí thân tơ tóc cũng khi
Tinh thần cao thấp nhờ thi
Giục tài nữ sĩ sánh bì cùng nam

Chinh phụ trước trao nên gía quý
Áng văn làm nhuệ khí cầu vinh
Thêm duyên chước quý giao tình
Mỹ ngôn nương ý gia đình an vui

Nấu kinh sử ra mùi son phấn
Cầm bút nghiên đặng thấm má đào
Quần thoa đỡ ngọn binh đao
Xây hình thục nữ đậm màu nước non

Cửa Thánh miếu hãy còn thiếu gái
Chốn quyền môn nữ lại vẫn không
Vật chơi ở chốn khuê phòng
Đã cam phận vợ, để chồng cầm duyên

Phần nội trợ trăm phiền đeo đẳng
Đạo phụ cơ đã nặng nơi mình
Duyên mai chồng đặng nghĩ tình
Còn cha, còn mẹ có đành phận dâu?!..

Nỗi em chị bởi đâu chẳng thuận?
Nỗi nhi tôn lẩn quẫn bên lưng
Nỗi nhà, nỗi bếp, nỗi lân
Nỗi trong thân tộc, nỗi gần, nỗi xa

Trên lo thảo, giữa hòa, dưới thuận
Ngoài nên danh, trong vững mối giềng
Mãng trông hương hỏa vững bền
Giúp nên chồng có phẩm quyền cao sang

Mãng lo lắng chữ nhàn nào rõ
Huống để công đến ngỏ Khổng Trình
Rừng Nho biển Thánh thinh thinh
Nữ lưu nào thấu muôn nghìn thi thơ

Kỉnh Tổ hiền nỗi thờ, nỗi phụng
Tế Tông Đường lo cúng, lo đơm
Kiếng thân viếng sớm thăm hôm
Chua cay rõ miếng cơm ngon, cá bùi

Lưỡi lừa miếng nhai cơm lũ trẻ
Kiêng vật ăn đặng để nuôi con
Còn con nòi giống chồng còn
Mảnh thân đành chịu hao mòn với ai

Còn gặp thuở xanh mày lịch sắc
Dâng hình hoa lo lót con ong
Nào là hương đượm lửa nồng
Nết khuôn giữ vẹn chữ đồng lương nhân

Muốn trao chuốt mặt ngần thân diệu
Vẽ cho hay mày liễu má đào
Thương gìn lúc ốm khi đau
Sợ chê xấu phận cậy màu phấn son

Mình mỏng mảnh sức non nớt yếu
Đở nâng chồng vốn thiếu tay co
Lo toan sớm đói chiều no
Lựa là tứ hải ngủ hồ giúp nhau

Cứ tựa cửa phòng đào giấu dạng
Ngoài nước non nào hẳn vơi chênh
Mảng trong thấm nghĩa nặng tình
Để công bẻ liễu bắn bình trượng phu

Dầu khôn mấy giả ngu cho thuận
Phải bao nhiêu cũng nhận lỗi lầm
Phòng đào giữ rủi rơi trâm
Sợ lơi hơi sắt, tiếng cầm lạc cung

Thử từ nết khi chung lúc chạ
Gióng từ hơi hòa nhã tơ loan
Chìu vui dưới trướng ngoài màn
Nhẫng lo ngại nỗi phụ phàng ái ân

Nghe từ lịnh cúi vâng từ mạng
Nhọc lòng chi mà dám dỉ hơi
Sợ cơn giông gió tơi bời
Trà mi xơ xảy hoa rời rã bông

Che đậy kín tường đông ong buớm
Giấu nhặt nghiêm nhụy tướng hương hình
E khi vách có âm thinh
Để gương lỗi đạo, lỗi tình phu thê

Giao thân cứ gần kề kẻ thiết
Ép nhớ thương làm điếc làm đui
Mặc người cha dễ, mẹ duôi
Ngoại tông nương phận nếm mùi trân cam

Hiểu thương ghét giả cam phận dại
Biết nên hư chẳng cãi cho cùng
Nên thì an phận kiếm cung
Hư thì khổ vợ tôi chồng chung nhau

Ngoài mặt phép chàng sao thiếp vậy
Giữ của công phải quấy đồng thân
Vinh thì chàng mão thiếp cân
Hèn thì chàng váy, thiếp quần đổi thay

Lấy khổ cực làm bài thuốc mến
Dụng đau thương rù quyến thâm tình
Dầu chàng đổi dạ én anh
Tề mi vẹn đạo giữ gìn phép khuôn

Nâng khăn trắp giải buồn quân tử
Hầu tửu trà giấc ngủ không an
Chàng vui thiếp cũng vui càng
Chàng buồn thiếp tựa bên màn khóc theo

Dòng tương chảy thân bèo trôi nổi
Chẳng ai thương chửa lỗi binh thời
Chàng thì biển cả chơi vơi
Thiếp thân bóng bọt giữa vời linh đinh

Nếu gặp phước bố kình đáng khách
Biết yêu hoa dưới ngạch phòng thu
Rủi duyên gặp phải thường phu
Nhành xuân thì trọng, gương thu dở cầm

Khi lịch sắc trao trâm đáng giá
Cơn tàn hoa, keo rã sơn rời
Vẽ hồng mắc mỏ bao mươi
Trao cho quân tử trọn đời chủ trương

Nhụy đương nở mùi hương ngào ngọt
Dâng hình hoa lo lót con ong
Trăm năm kim cải cũng chồng
Trái duyên cũng vẹn đạo tùng mà thôi

Thân lòn cúi vợ tôi chồng chúa
Đạo phu thê như đũa nên đôi
Dầu cho lúc đứng khi ngồi
Chàng là chúa cả thiếp thời gia nô

May quan cả rủi cho lê thứ
Trong tộc gia cũng cứ phép nhà
Hèn người sang ấy của ta
Chê người ta lại cho là đáng khen

Chồng sang đặng ta hèn chẳng quản
Chồng đẹp hình ta mảng lo âu
E ra nhiều thiếp nhiều hầu
Rồi tham chê lựu, bỏ đào bơ vơ

Hễ xấu dạng thì nhơ phận thiếp
Còn đẹp hình nhác kiếp phù dung
Mình thương người cũng thương cùng
Còn như chê bỏ lại dùng vào đâu?

Kiếm xứng mặt mày râu dưới thế
E không mưu đủ kế gìn duyên
Còn theo tham ván bán thuyền
Trông chi giữ mảnh hương nguyền cùng nhau

Lỡ lối củ động đào lạc bước
Khó cầm duyên đợi ngọc cầu lam
Thân tiên dầu lỡ gót phàm
Gương xưa lỗi ráp ai cầm làm chi

Nhẹ là bức nặng chì tình nghĩa
Để dành riêng cho phía nữ lưu
Thung dung quân tử hảo cừu
Năm thê bảy thiếp mặc dầu trăng hoa

Nào có tường vợ nhà đau đớn
Ôm tình si muôn lượng sầu than
Máu ghen chăn gối dẫy tràn
Hình mai ủ dột sắc càng héo hon

Hễ càng ngắm hao mòn đá ngọc
Càng riêng lo tơ tóc không bền
Chàng vui cung ngọc trao duyên
Thiếp sầu sợ nén hương nguyền bớt thơm

Lo rồi ngại ra cơn mất nết
Vì ghen tuông hết biết thân mình
Dám toan tử tiết với tình
Còn chi kể đến gia đình hư nên

Nếu ôm ấp một bên thương nhớ
Bịnh tương tư khó gỡ cho kham
Nên toan đập nát cung cầm
Vô duyên đành phận sống làm chi đây?

Thương ra giận khó khuây nỗi nhớ
Mối tơ duyên ai gỡ cho đang
Hỡi người cởi phụng ngừa loan
Phải như vợ dám phụ phàng mới sao?

Tả nỗi thảm thêm đau mấy đoạn
Mượn bút hoa đắp cạn thành sầu
Tiếng tiêu dầu lọt phụng lầu
Hoặc may gỡ đặng giây sầu nữ nhi

Cầm bút ngọc đề thi tự thuật
Một kiếp sanh của bậc văn tài
Nêu gương tuyết giá hậu lai
Gỡ trong muôn một những bài sanh ly

Khi đầu ấp cùng khi tay gối
Thân thiết nhau sớm tối quen hơi
Chừ sao chong ngọn đèn ngồi
Cô đăng giỡn bóng ghẹo người thương tâm

Nào là thưở âm thầm dang díu
Vịnh bóng trăng đặng níu hoa đào
Chừ sao bỏ cảnh úa xào
Nhụy phai hương lợt, khuôn rào tả tơi

Nào khi đứng lúc ngồi đủ mặt
Qua tường đông lóng bậc tơ đồng
Chừ sao chăn chiếu lạnh lùng
Phím loan nín bặt, tranh tùng đứt dây?

Nào khi lén vẽ mày thục nữ
Nào khi lo gìn giữ hương thề
Chừ sao bướm cũ lìa huê
Vườn thu vắng khách ủ ê canh tàn

Nào khi tựa bên màn canh lụn
Nào khi ngồi ngó bóng hằng nga
Chừ sao để lụn canh gà
Vắng hoe gối phụng nguyệt tà hoa thưa

Nào khi đổ mây mưa đảnh giáp
Nào khi lo ấm cúng cung thềm
Chừ sao vắng dạng tàn đêm
Gia cư rách cửa, ven thềm cỏ chen?

Nào khi ước giữ niềm son sắt
Nào thề non nắm chặt dãy đồng
Chừ sao đổi dạ thay lòng
Hẹn xưa bỏ chảy theo dòng tương giang?

Nào khi đứng giữa đàng trông ngọc
Nào khi ngồi dưới bộc trong dâu
Chừ sao phụ nghĩa sơ giao
Phòng toan ném gánh tâm đầu sông ngân?

Nào khi đến cầu lam chưởng ngọc
Nào khi lo giã thuốc trường sanh
Chừ sao bỏ nghĩa én anh
Tham lê bỏ lựu phụ tình trúc mai?

Nào khi cửa then gài mấy lớp
Cấn vườn xuân nườm nượp én anh
Chừ hoang cây cỏ xủ mành
Gần cây chim lánh đến cành gió lay

Nào khi sắc so tài đẹp dạ
Nào khi nhen hương hỏa ba sinh
Chừ toan bứt mảnh tơ tình
Trà ngâu chê nhớ rượu quỳnh chối thương

Nào khi hỏi thăm hang từ thức
Nào khi dò mấy bực cầu ô
Chừ sao kẻ hớn người hồ
Để cho phòng hạnh ra mồ quạt duyên

Nào là lúc ngửa nghiêng đêm quạnh
Nào là khi thức tỉnh đêm khuya
Chừ sao loan phụng chia lìa
Con trông, vợ nhớ, mắt kề ngó song

Càng thấy con khờ không đủ trí
Càng thêm lo huyết khí bên chồng
Nâng niu lúc ẳm khi bồng
Phụ thân thế phận cho chồng dạy khuyên

Càng sợ hở hung huyên phiền muộn
Thảm bao nhiêu gắng gượng làm vui
Tảo tần sớm dưỡng chiều nuôi
Thế chàng thiếp lãnh vai người hiếu nam

Thấy em dại không ham đèn sách
Càng để lòng hỏi hạch kinh luân
Thay chàng thiếp trả nghĩa thâm
Dạy em văn hóa thiếp làm trưởng huynh

Càng nghĩ đến linh đinh phận thiếp
Càng ngại lo tội nghiệp thân con
Những ngờ nước thấm đầu non
Nào hay trăng khuyết hao mòn nhân duyên

Càng đeo đẳng nỗi phiền nỗi thãm
Thương cho thân chích bạn lìa đôi
Phận sao phận bạc như vôi
Nước lưng đáy gáo hương trôi dòng là

Càng ngắm đến cỏ hoa vật loại
Càng thẹn vì vắng vỏi tơ tình
Chim kết cánh, cây liền cành
Còn thân thiếp chịu một mình đơn côi

Kìa cá giỡn vẫn vơ đáy nước
Nọ kết đôi cưu thước ven trời
Còn thân thiếp chịu cút côi
Đèn khuya nhắc thảm gió mơi ghẹo sầu

Kìa uyên ương ấp nhau chẳng hở
Nọ én anh rỉ rả kêu thương
Còn ta luống những đoạn trường
Gối chăn tê tái chiếu giường lạnh tanh

Kìa cầm điểu bẻ cành kết tổ
Nọ thú trùng moi lỗ làm hang
Nầy thân thiếp chịu gian nan
Linh đinh đất chiếu trời màn không nơi

Kìa ong kiến tha mồi dành để
Cơn khốn cùng có thể nuôi thân
Còn thân thiếp chịu khốn nàn
Tả tơi nỗi mẹ trần truồng nỗi con

Thôi đành kiếp nớt non gượng sống
Sống vì con chẳng sống vì thân
Đòi phen đổi thảm ra mần
Nâng niu trẻ dại cho gần đặng cha

Đưa giọt sữa ra hòa giọt lụy
Trong tình chung huyết khí đúc hình
Còn con may đặng giữ tình
Khối chung tình ở nơi mình ấu nhi

Nghe trẻ khóc như chì dần dạ
Thấy con đau như đá đập đầu
Còn con ô thước bắt cầu
Mất con là cửa vô lầu lãnh cung

Thấy xuân đến vẻ hồng khắp chốn
Nương con thơ sống rốn cùng xuân
Ru con giọng hát ngập ngừng
Xuân ơi xuân biết mấy lần đau thương

Ve kêu hạ như dường trêu thảm
Mưa sầu tuôn mấy dặm biệt ly
Dỗ con lệ ngọc li bì
Hạ ôi hạ có biết nghì phu thê

Chiều thu nhắc ủ ê cảnh hạn
Nhấp nhô xem cánh nhạn về non
Trông thu rầu ngó thân con
Thu ôi thu biết hao mòn tấm duyên

Đông lạnh ngắt mảnh mền úm trẻ
Ngồi đêm trường quạnh quẻ phòng không
Nhớ chồng thấy trẻ não nùng
Đông ôi đông biết tấm lòng kiên trinh

Vắng mặt chồng cân hình của trẻ
Ngó thấy con đặng vẽ tượng chồng
Cân thương trẻ ấy mà đong
Thì trong thương ấy của chồng tám phân

Kìa máu huyết cành xuân nhụy nở
Khối ái ân đành để nuôi con
Dầu cho biển cạn non mòn
Tơ duyên khắn khít chỉ còn bấy nhiêu

Trẻ nhỏ dại lắm điều học hỏi
Thường kiếm cha mong mỏi thấy nhau
Dỗ con chỉ bóng giải sầu
Rằng khuya đèn thắp cha hầu về thăm

Hơi mảnh áo còn cầm đặng ngửi
Gối loan gìn từ buổi kết duyên
Ba sanh dầu toại thửa nguyền
Họa trong giấc mộng giải phiền giao hoan

Càng bạc phước càng than con dại
Lo tảo tần mãi mại dưỡng nuôi
Còn cha con tỷ như côi
Chít chiu trẻ khó bồi hồi mẹ đơn

Nhịn ăn mặc ngừa cơn thiếu thốn
Làm lụng nhiều nuôi dưỡng sắp con
Nại chi xác yếu thịt mòn
Gia tư miễn đặng vuông tròn giữ duyên

Lớn một tuổi mẹ thêm một khổ
Hiểu một điều mẹ hổ cho thân
Trí con lần mở nẻo gần
Hỏi cha sao phụ tố trần làm răng?

Chẳng lẽ nói cho chàng đen bạc
Chẳng lẽ cho cỡi hạc quên nhà
Không đành nói thác ra ma
Không đành nói ngụ nơi nhà lầu xanh

Không lẽ nói mến anh quên én
Không lẽ rằng trộm nén hương thừa
Nói chi tìm vợ dâng dưa
Lẽ nào nói rượt theo vừa hằng nga

Không lẽ nói đi qua đông độ
Không lẽ rằng vô số chinh phu
Lẽ nào nói bị tội tù
Lẽ nào nói trấn tây âu làm hoàng

Còn nói thiệt rằng chàng phụ thiếp
Cũng vì mê theo kiếp làng chơi
E con đến lớn nên người
Gương cha để thẹn những lời bợm hoang

Riêng chịu thảm không than với trẻ
Đổ lụy rơi theo khóe miệng cười
Vui là gắng gượng làm vui
Cái vui của trẻ là hồi ai bi

Ngàn dâu ngó ngày chầy thăm thẳm
Bận lòng con lại vấn nô y
Xem chừng coi mảnh anh nhi
Co tay đếm tuổi bấy chầy không cha

Hột cơm tẻ nhai ra như cát
Gan còn nguyên như nát bao chừ
Nuôi con từ lúc đào thư
Bao nhiêu máu thịt công chờ bấy nhiêu

Chàng đâu rõ khúc khiu cực nhọc
Mầng nên hình còn sợ theo cha
Dường như con vịt mẹ gà
Trẻ thơ vội phản mụ già kinh tâm

Làm lụng té bao lăm của cải
Để cho con làm ngãi cùng con
Nỗi lo đôi lứa vuông tròn
Còn lo gia thất vĩnh tồn hậu lai

Định hương hỏa hằng bày quý tế
Lập pháp gia tự kế phụng thờ
Con chàng thiếp trả khi thơ
Dòng chàng thiếp dạy phụng thờ tổ tông

Lựa cho học các công các nghệ
Tính cho hay mọi vẽ văn tài
Sĩ, Nông, Công, Cổ sinh nhai
Ngư, Tiều, Canh, mục làm bài bảo thân

Hễ phải mặt văn nhân tài tử
Dạy con nên vẹn giữ nhân luân
Văn thì thượng sĩ danh thần
Võ thì bạt tụy siêu quần quân trung

Quan thì phải tận trung vì chúa
Dân thì hay tập búa Lỗ Bang
Sang thì giữ vững ngai vàng
Hèn thì trừ đảng bạo tàn hại dân

Trọng thì lấy đai cân làm lịnh
Khinh thì lo trừ nghịch làm duyên
Nước non để tuổi cùng tên
Quốc gia khinh trọng bở- bền nơi dân

Con thương mẹ đầu vâng lịnh dạy
Thương quê hương trọng ngãi quân thần
Ngọn rau tấc đất là ân
Một dòng một giống lo cần ích chung

Nếu đề đặng tinh trung hai chữ
Vạch lưng con viết chữ để dành
Rủi cơn loạn quốc khuynh thành
Tấm gan liệt sĩ cũng đành độ dân

Dầu rủi phận nợ thân chẳng vẹn
Đạo cần vương nêu tiếng thanh cao
Trung thành giữ cõi nam trào
Hùng anh khiếp đặng ngụy tào khiếp oai

Trước quốc chánh chia hai tộc chủng
Núi hoành sơn định phỏng biên cương
Bắc nam hiệp tổ hùng vương
Xúm nhau nâng nổi miếu đường việt nam

Giang san bốn nghìn năm tổ nghiệp
Văn hóa so cũng kịp tha bang
Xa thơ nay gãy giữa đàng
Con tua giữ dạ cứu nàn giúp nguy

Nào quốc thể người khi kẻ thị
Nào dân đen phép quỷ hớp hồn
Nấu sôi cái máu anh phong
An bang tế thế một lòng lo âu

Đấng quân tử đâu đâu cũng nợ
Khắp năm châu khai mở quy mô
Châu lưu tứ hải ngủ hồ
Thơ hương đắc vận cậy nhờ dân sanh

Vùng nam hải uy linh nhất quốc
Cỏ rẽ hai chia đất rấp ranh
Trời còn roi nước hùng anh
Giang sơn là đấy còn mình ở đâu?

Con cũng đứng mày râu dưới thế
Nếu kém phương yếu thế vận trù
Dầu khôn mẹ cũng cho ngu
Tài chi trong kiếp tội tù dã man

Con phải nhớ da vàng máu đỏ
Cõi nam châu rỡ rỡ quốc triều
Con hồng cháu lạc bao nhiêu
Thiếu tài khiếm đức dịnh triều an bang

Mẹ dầu phải suối vàng nhắm mắt
Vui thấy con đáng mặt làm trai
Nhục con con chịu chớ nài
Nhục cho quốc thể ra tài hy sinh

Thất xã tắc dân mình nghịch chủng
Quen nghề tham lại nhũng quan gian
Sâu dân mọt nước bạo tàn
Mua quan bán chức nhộn nhàng cân đai

Đem chân chánh phô bày trừ mỵ
Nâng niu cho dân khí lẫy lừng
Dân thì biết phận làm dân
Chúa cho đáng chúa, đình thần đáng quan

Trừi đảng dữ tham gian bạo ngược
Diệt những phường mưu chước cầu vinh
Xem dường cuồng khấu biên đình
Cung dâu tên cỏ nước mình chấn hưng

Xem lịch sữ vĩ nhân mấy mặt
Đại trượng phu trước giặt vong thân
Nên danh khai quốc công thần
Nêu tên hậu thế xa gần tặng phong

Muốn hiển tổ vinh tông báo hiếu
Học cho hay trọng yếu miếu đường
Tầng quen cỡi ngựa cầm cương
Trận trung quyết thắng chiến trường đoạt binh

Lựa những mặt tài tình thọ giáo
Học cho thông mối đạo quân thần
Trương lương dâng dép ba lần
Chút công ấy định Hớn Tần nên hư

Trọng Ni nhận vi sư Hạng Thác
Học tinh thần khai thác Nho tông
Gẫm coi tổn bấy nhiêu công
Làm cho thiên hạ đại đồng tri tri

Tôn kỉnh thầy cũng bì cha trẻ
Mới đắc truyền mọi lẽ cao sâu
Học hay kế nhiệm mưu mầu
Học nên tài đặng giải sầu quốc gia

Học đặng định chánh tà giả thiệt
Học cho thông đặc biệt hư nên
Học gan sắt đá cứng bền
Học cho đủ chước xây nền Nam Phong

Học cho rộng giao thông tứ xứ
Học cho cùng xử sự ngoại lân
Học cho đúng bậc tài thần
Ưu quân ái quốc vua cần dân nghinh

Học cho thấu máy linh cơ tạo
Học cho toàn trí xảo văn minh
Thâu tài hay nhập nước mình
Làm cho dân hưởng thái bình giàu sang

Công dạy dỗ muôn ngàn khó nhọc
Ơn của thầy con học nên người
Tài hay tom góp một đời
Cho con chẳng kể vốn lời hơn thua

Thầy lao lực tùy vừa trí trẻ
Dạy cho thông mọi lẽ gần xa
Tuổi xanh con đặng trí già
Còn thơ con học hóa ra lão thành

Con nhờ thầy công danh mới toại
Như nhờ cha mới giỏi hình dung
Hai ơn ấy gẫm so đồng
Nghĩa kia như biễn mặn nồng cả hai

Xưa ruộng thuấn voi cày chim cấy
Vì hiếu thân nỗi dậy tuổi tên
Đế Nghiêu tìm hiếu truyền hiền
Nương nơi gương ấy vững bền đạo con

Mẫn Tử Khiên tích còn roi dấu
Đẩy xe cha áo xấu mặt dơ
Sợ đàn em dại u ơ
Khổ thà cam khổ cũng thờ dưỡng nghi

Con ví biết trọng nghì phụ tử
Hiển tông môn khá giữ nơi lòng
Đừng làm nhục tổ hổ tông
Lập thân trả hiếu nối dòng truyền hương

Nhìn thung đường đền ơn cúc dục
Nhớ công sanh dưỡng chút hình hài
Dưỡng nuôi lao khổ đắng cay
Lửa hương chỉnh ước có ngày nối xa

Còn em út trong nhà thơ bé
Trai dạy khuyên, gái để phép khuôn
Con đừng quen tánh luông tuồng
Các em quen nết gieo buồn song thân

Một cục máu chia phân mấy mảnh
Hình hài em tượng ảnh thân con
Chữ rằng huyết mạch đồng môn
Riêng chưng thân thể tâm hồn cũng con

Ngoài gia tộc nước non vầy bạn
Lựa tài danh giao cạn tâm tình
Đời như trận giặc đua tranh
Dầu tài một ngựa một mình khó nên

Coi gương trước thánh hiền ghi lại
Kết bạn nhau đạo nghĩa làm sao
Tuy là khác thửa đồng bào
Mà trong sanh tử một màu sắt son

Lưu, Quan, Trương giữ còn nghiệp Hớn
Gìn trọn thề sống chết có nhau
Dầu cơn độc mã đơn đao
Tâm trung nghĩa khí Ngô, Tào cũng kiêng

Sài, Triệu, Trịnh cũng nguyền như thế
Mà nên mưu đủ kế đồ vương
Tóm thâu thiên hạ Đại đường
Cũng do bởi học nơi trường hữu giao

Trong vũ trụ hiệp hào là mạnh
Phận đồ thơ phải gánh non sông
Anh em bạn tác vầy đông
Xô thành cũng ngã lấp sông cũng bằng

Trai nam tử gió trăng là phận
Đạp nước non đặng tấn khí hùng
Đi con đường thế gai chông
Lớn gan hiu quạnh thì lòng cũng nao

Tình phụ tử biết bao nghĩa trọng
Đạo nhơn luân gầy sống của đời
Dầu cho non nước đổi dời
Còn niềm chồng vợ, còn người, còn ta

Bạn trăm tuổi thân hòa làm một
Dầu sang hèn tốt xấu cũng duyên
Cùng nhau giữ vẹn hương nguyền
Cái duyên kình bố là duyên châu trần

Con đừng thấy phụ thân nan hóa
Cầm hồn hoa vài vã thân hoa
Vợ con thay phận mẹ già
Nuôi con mẹ cậy bóng ngà nữ dung

Khi tối sớm lạnh nồng có kẻ
Thân mật con đặng dễ giữ con
Mẹ lo trong lúc còn non
Vợ con lo lúc thân mòn gối run

Nếu khổ cực chung cùng chia sớt
Dầu sang vinh đừng bớt tình nồng
Hễ là vào đạo vợ chồng
Hư nên đều có của ông công bà

Con chớ ỷ mình là nam tử
Chiếm chủ gia hẹp xử thê nhi
Đừng xem ra phận tiện tỳ
Quyền trong nội trợ cũng bì đồng nhau

Ai nâng đỡ khi đau lúc ốm
Ai vú tròn nắng sớm mưa mơi
Tình chung bền giữ một đời
Chia cơm cắn muối không dời lòng thương

Áo trâu đắp đông sương lạnh lẻo
Cửa hấp gà mở nẻo tiển phu
Lập thân đừng để danh lưu
Cũng như Bá Lý Hề âu bạc tình

Chém vợ để cầu vinh thưở trước
Ngô khởi còn ngang ngược ghi danh
Con đừng mượn nét khuynh thành
Lợi thân mà hại đến mình hồng nhan

Đừng sang trọng phụ phàng nghèo khó
Gặp hầu xinh vội bỏ thê hèn
Cá kia chung chậu quen hơi
Ái ân đầm thắm bởi bền nghĩa nhân

Gương đẹp đẽ Mãi Thần thưở trước
Trọng nhơn luân sau trước nên quan
Hiền danh ghi tạc giang sang
Nghĩa trung đi cặp con đàng trượng phu

Tống Hoằng chí trượng phu không đổi
Giữ nhơn luân sợ lỗi đạo hằng
Từ duyên công chúa giao thân
Đút cơm vợ quáng ân cần dưỡng nuôi

Biết tình nghĩa biết mùi ân ái
Chia đau thương cột dãy đồng tâm
Kìa ai đã gọi ân thâm
Hơn niềm chồng vợ âm thầm giúp nhau

Đừng đến lúc ốm đau chẳng ngó
Hương sắc xinh lại bỏ hoa tàn
Những là anh én nhộn nhàng
Buôn duyên bán nợ như hàng chợ đông

Có chi trọng đàn ong cánh bướm
Nơi phồn ba đậm nhuộm màu gian
Đừng quen kết lũ vầy đoàn
Cửa thanh lâu những rộn ràng gió trăng

Giấc phong nguyệt xem bằng túy mộng
Vợ cùng hầu so sánh đồng thương
Nhỏ thì trọng, lớn thì nhường
Noi cân quân tử ra trường đánh ghen

Coi thân vợ như em nhỏ dại
Đem lòng yêu phận gái đơn cô
Đặng chồng dường thể đặng mồ
Chôn thây cửa lạ cậy nhờ ở ai

Phải tôn kính nhành mai đương nở
Đừng xa hoa làm mớ hàng chơi
Sánh mình mỏng mảnh thương người
Rủi sanh phận gái khó cười với thân

Gái mẹ dạy ân cần cho lắm
Đừng để mình lụy đến sông tương
Bông dầu đẹp khá gìn hương
Quí chi liễu ngõ hoa tường trao duyên

Đóng chặt cửa giữ nguyên trinh tiết
Trọng thân danh bền nét đào yêu
Phụng lầu gác uyển chờ tiêu
Gieo cầu cho đáng nhiểu điều gói gương

Đừng đứng dựa sông tương nhắn khách
Đừng trông trăng hỏi ngạch cung thềm
Đừng đề thi lá thơ chim
Cầu hôn để phụng đến tìm cung loan

Con khá nhớ hồng nhan phận mỏng
Đừng làm cho thẹn bóng trăng xuân
Hồng quần tài sắc đa truân
Vào vòng bạc phận chi mong trọn nguyền

Hoa phong nhụy cung tiên cũng nếm
Gấm lót đường trọng tiếng cũng nhơ
Nhà vàng phận quý khi thơ
Gót sen dầu lịch cũng nhờ vẽ xuân

Đừng cho nhiễm tấm thân thục nữ
Chốn phòng the cứ xủ rèm là
Vườn thu dấu dạng Hằng nga
Hải đường nở muộn mặn mà ái phong

Phàm phận gái đứng hàng khuê các
Phải trao tria tướng hạc hình mai
Chín tầng cửa đóng then gài
Ra ngoài nghiêm nghị, trong bày đoan trang

Đối với khách đồng bàn đồng tuổi
Nhớ cho hay lời nói giọng cười
Ngôn từ ngọt dịu thanh tươi
Tiếng tiêu khải phụng phục người mới ngoan

Gặp cơn rảnh nhà lang vắng khách
Công chỉ kim đèn sách học hay
Trăm nghề dầu chẳng đủ tài
Dệt văn Tô Huệ gỡ đày chinh phu

Sửa từ nết ngày thâu tập tánh
Trăm hạnh hay bởi tránh điều thô
Xấu xa rách rưới lõa lồ
Đoan nghiêm tánh đức cũng cho gái lành

Còn đương thưở tuổi xanh thơ bé
Ráng theo cha học lễ học văn
Phép xưa tùng phụ đã rằng
Dựa thân cội tử đợi hàng trượng phu

Thánh xưa dạy từ câu nói hiếu
Đạo thờ thân chầm khíu nên kinh
Tích xưa nhắc đến Đề Oanh
Thương cha nên phải bán mình kêu oan

Bến nước gái mơ màng trong đục
Đếm mười hai họa phúc khó lừa
Xem cha cư xử mà ngừa
Phòng sau cho khỏi đổ thừa lỡ duyên

Cao niên biết tuyển hiền đáng mặt
Khỏi lầm mưu kẻ giặt phong tình
Sự đời thấu rõ dạng hình
Trá ngôn lánh chước gia đình pháp nghiêm

Đợi nơi cửa khách tìm thức ngọc
Đừng đổ đường rời bốc đóa hoa
Trông người so sánh với ta
Lường tài cân sắc hiệp hòa mới nên

Ai nam tử giữ bền tơ tóc
Nhiều người hay lừa lọc câu thề
Trước khen sau ắt có chê
Ghi tâm tánh đức kiếm bề phụ nhau

Rủi để khách tóm thâu tiết hạnh
Tránh không qua nhẹ tánh nghi ngờ
So mình nắm dễ tóc tơ
Ngoài ra còn lắm hẫng hờ lứa đôi

Nét xuân sắc mấy hồi là trọng
Xuân lỡ rồi khó mộng xuân nguyên
Thà cho đáng mặt thuyền quyên
Đừng làm cầm sắt ra duyên bẽ bàng

Khi gặp đặng phải trang tài mạo
Hoặc trao trâm đắp áo làm tin
Thì toan giữ vẹn chung tình
Đưa thoi đừng để lỗi mình nữ trung

Đến lúc đã chung phòng hòa hiệp
Phải tùng phu là phép xưa nay
Mạnh quang tích trước ghi tài
Tề mi vẹn đạo chẳng nài khổ thân

Vợ Châu Công đình thần mang phụ
Ở thôn quê lam lụ làm ăn
Chồng thì quyền nội cao sang
Vợ lo canh cưởi cơ hàn tấm thân

Giúp chồng trọn ân cần nhiếp chánh
Mới nên trang Chúa Thánh tôi hiền
Vợ không tham nhũng kim tiền
Chồng lo trọn đạo nắm quyền chăn dân

Phạm Trọng Yêm mấy lần xa vợ
Nợ quân vương nhiều thưở truân chuyên
May duyên gặp đặng vợ hiền
Thanh liêm chánh trực giữ bền lòng son

Phải căn nợ nước non cũng gặp
Lỡ trái duyên vội gắp ra hư
Con xem từ trước đến chừ
Đấng anh hùng gặp anh thư mấy người

Dầu đẹp xấu để đời luận biện
Vui duyên con thân miễn an vui
Đừng chê chồng phận thiệt thòi
Đáng danh quân tử phải người lang quân

Chữ hằng dạy thanh xuân bất tái
Vợ người rồi danh gái hết kêu
Noi gương đức hạnh Nhị Kiều
Dỡ dang Du Sách giữ điều tiết trinh

Hễ thất nghĩa rẻ khinh kim cải
Khó tười hoa trở lại xanh tươi
Hư nên cũng có một đời
Hay chi thay đổi nhành mai sái mùa

Tri âm ví đáng dây cầm nguyệt
Đừng đem tình chí thiết giao hoan
Căn duyên dầu có phụ phàng
Cũng do tiết giá mở đàng ngại lo

Trai bảy thiếp củng cho chẳng hại
Gái lộn chồng đã hoại tánh danh
Con coi phận mẹ mỏng manh
Chánh thê nay lại sánh mình thứ thê

Muốn làm phước dựa kề quân tử
Phải hạ mình đặng xử vuông tròn
Chia chồng vì dạ sắt son
Nhịn chồng bởi chút sắp con cái nhà

May tiểu thiếp biết hòa biết thuận
An thân chồng đẹp xứng nợ duyên
Rủi ro gặp gái bán thuyền
Loạn gia phải chịu thảm phiền lắm cơn

Thà thấy dạng còn hơn hiu quạnh
Nên cắn răng nhịn nhín tình thương
Ai đời thắt dạ mà lường
Bưởi bòng bụng gái vẫn thường giống nhau

Cội thung thấy càng cao tuổi hạc
Nhớ liễu mai chếch mác mà đau
Trường Đình giục thảm canh thâu
Gối còn nửa nguyệt đối đầu phòng thu

Con quốc quốc chưa âu đổi bạn
Máu đỗ uyên đợi mãn kiếp sanh
Trượng phu hà hải đã đành
Nỡ nào đày thiếp một mình tương tư

Chiêu Quân chịu giã từ đất Hớn
Thân cống Hồ ngất ngưỡng tha bang
Thiếp nay cũng giống như nàng
Thân Hồ tâm Hớn đôi đàng khó nguyên


Con tinh vệ lấp phiền biển ái
Đòi trả chồng hà hải sóng chôn
Thiếp thân như ốc mượn hồn
Sống không thiết sống chết còn ngậm đau

Nơi Phiên quốc xôn xao lượng thảm
Hạnh Ngươn xưa đã dám hy sinh
Cũng như thiếp nặng khối tình
Gãy trâm Lương Ngọc, bể bình Lý Uyên

Dầu chàng có vui riêng quên thiếp
Thiếp cũng lo tội nghiệp thân chàng
Đậm hương cho toại hồng nhan
Gẫm thân có lúc khốn nàn ốm o

Thương chi thật con đò đưa khách
Nghĩa chi nồng những cách bán duyên
Còn thân, còn mến, còn quyền
Hết ưa hết chuộng thì duyên hết nồng

Đây còn nỗi bế bồng thêm trẻ
Hễ giao tình chẳng lẽ không con
Hai vai gánh nặng thân mòn
Cơn đau thất nghĩa hầu hờn giảm thương

Chẳng như thiếp nhớ ơn giải cấu
Mến từ khi mở nụ đào yêu
Trăm cay ngàn đắng cũng chiều
Quí thân quân tử dám liều với thân

Rẻ rúng bấy hễ cân cũng trọng
Quý bao nhiêu hờ hững cũng khinh
Chàng thì nhẹ thể vì tình
Thiếp thì lo sợ lụy mình trượng phu

Niềm âu yếm ai đâu rõ giá
Vui trăng hoa dối trá là thường
Ăn nhờ, ở tạm, mua thương
Tiếc chi những thói hoa tường buôn ong

Trông tin nhạn về đông mòn mỏi
Thả lá hồng biết hỏi nơi ai
Khối sầu càng chất càng dày
Chờ năm, năm rụng, đợi ngày, ngày qua

Soi kính cũ mặt hoa đã nhíu
Tóc hoa râm mày liễu ướm sương
Mùi chê dưới mắt chán chường
Còn duyên chi mộng đến đường tái hôn

Thôi đành gửi tâm hồn gió tuyết
Theo gương con cho hết tam tùng
Hoặc là tròn nghĩa thủy chung
Hoặc là chia dạ não nùng với con

Ngắm đường thế đã mòn vinh nhục
Đổi thay duyên đặng phúc hạnh gì
Lánh buồn lại lạc lối bi
Rẽ duyên kim cải đem bì phấn hương

Liếc mắt ngó vào trường phong nguyệt
Mua trận cười nào tiếc ngàn vàng
Chừng cơn phấn lợt hương tàn
Nấm mồ bạc mệnh bên đàng cỏ chôn

Nào những khách đoạn trường kim cổ
Bởi trái duyên nên lỡ gót trần
Bán xuân khi đắt giá xuân
Thu qua để thẹn hồng quần biết bao

Hỏi đến khách sớm đào tối mận
Đón những trang ngọc cận hương thân
Tầng nghe giá tuyết trong ngần
Cớ sao bị nhiễm phong trần bởi đâu?

Bởi thuyền bá sóng xao biển ái
Bởi non thề sương trải lạnh lùng
Bởi chàng phụ tấm tình chung
Bởi tơ duyên cũ tơ hồng hết xe

Bởi nhan sắc không khoe không mặn
Bởi hơi đồng không thẳng không kêu
Bởi quen mùi vị phòng tiêu
Bướm ong kiếm dựa vườn điều đổi hương

Bởi hoa chạ bên đường dễ hái
Bởi buôn hương nặng ngãi nhiều nhơn
Đờn hay vặn lắm trục lờn
Đổi hơi cầm sắt ra phường ca xang

Bởi vào trướng ra màn hết vị
Bởi ngồi lơn nên kỷ hết nồng
Nên ưa mèo mã gà đồng
Bỏ hình loan phụng, dựa lồng chim xanh

Bởi mến cảnh đôi cành đài liễu
Bởi ưa hoa bận bịu đài hoa
Bởi ham nguyệt rạng lánh nhà
Đèn chong buồn bực lập lòa rèm thu

Bởi quen mặt đào châu bớt đẹp
Bởi nhìn thường hoa ép liễu nài
Chê vành xuân hết bịu mai
Kiếm đường hỏi liễu chương đài bao mươi

Bởi cửa tía bóng trời nồng nực
Bởi hiên thu gió chật đường ong
Cánh hồng quen với cuồng phong
Nước non thế giới vẫy vùng tính trăng

Bởi cung quảng bóng hồng nhấp nhóa
Bởi đền Ngô nghe gã Tây Thi
Bởi ham bóng sắc hơn chì
Mỹ nhân thấy dạng kể gì đến duyên

Quen xa mã chê thuyền là chậm
Đã mùi chàm gọi thấm là hơn
Ca hay quên hẳn giọng đờn
Một đêm túy mộng sánh hơn gặp vàng

Nơi tửu điếm nhà lang khác hẳn
Vợ chồng thường ít sẳn chìu thương
Trà mi kém sắc hơn hường
Tiếng cười Bao Tỷ hơn hờn Phan vương

Thiếp biết phận cánh buồm dưới gió
Đã khổ đời chịu khổ cùng đời
Thuyền nan sợ sóng dòng khơi
Khúc quanh eo hẹp chìu thời khúc quanh

Soi dòng nước đặng nhìn thấy dạng
Thấy nghi dung hết mặn nét ngài
Chẳng còn yểu điệu hình mai
Da mồi tóc đã ướm thay nữa vàng

Mảng gượng vui cùng đàn cháu dại
Chỉ lời hay sự phải khuyên răn
Tóc xanh là bạn mày nhăn
Nên ba dạy cháu biết bằng năm mươi

Khóc của mụ pha cười của trẻ
Chậm của già đổi lẹ của tơ
Ngắm coi cái nhỏ bây giờ
Nhớ trong cái lớn mịt mờ chiêm bao

Nương con gậy ra vào lụm cụm
Lưng gối dùn lửng thững bước đi
Thôi gần hết kiếp còn gì
Co tay đếm tuổi quá kỳ tri thiên

Bỗng tiếng sấm gần bên tai nổ
Nghe tin chàng mệnh số du tiên
Ôi thôi trời động đất nghiêng
Chết chàng hồng thiếp chơi miền âm cung

Khi tỉnh giấc còn trong vòng tục
Mới biết thân ít phúc hơn chàng
Giá chi một mảnh xương tàn
Đày cho thêm nỗi đoạn tràng tử ly

Một thân góa tang y lại mặc
Chống gậy lê nhúc nhắc đưa linh
Đầu sương chất trắng khối tình
Bao nhiêu ân ái trong mình tử thi

Ngó vạn vật cũng kỳ lẽ chết
Nghe non sông như hết khí sinh
Hỏi ta có sống thật tình
Hay là giấc mộng diêm đình đưa nhau

Xem cây cỏ như màu thảm đạm
Ngó thú cầm dường thảm đau thương
Đất nhà cảnh vật, ruộng vườn
Hình chàng như gắn nẻo đường vô ra

Kìa đào lý tàn già đã cỗi
Nhắc tượng chàng dựa cội trông hoa
Nào là trời lặn bóng tà
Đêm khuya chờ lụn canh gà thăm em

Kìa cụm liễu gió đêm xao xác
Đám chim chiều tìm mát nghĩ ngơi
Ấy là nơi thiếp trao lời
Trăm năm khi hứa nữa đời buổi nay

Kìa đầu rừng chòm mai đua nở
Trước xem mau hớn hở như nay
Cớ sao như ủ như vày
Hay là nhắc thiếp những ngày trao tơ

Kìa lũ én dật dờ cánh liệng
Dựa chân mây kêu tiếng nỉ non
Cớ sao người cũng vẫn còn
Chồng ta thân mất, hình chôn cớ nào?

Bầy hồng nhạn lao xao vịnh liễu
Đám cò ngà bận bịu gành khơi
Là nơi lúc đứng khi ngồi
Trông trăng hẹn biển ngó trời thề non

Kìa đường cũ bước mòn lãng tử
Đám thú nhà dụ dự bước chiều
Ấy là nẻo thiếp đến kêu
Chàng về kẻo trễ quá chiều bữa cơm

Kìa bến nước dập dồn sóng dợn
Chỗ đôi ta vui giỡn khi thơ
Cũng cây, cũng bãi, cũng bờ
Mà sao buổi ấy bây giờ khác nhau?

Kìa nhịp cầu bên bờ khe nhỏ
Đông chòm cây, tây có triền bưng
Ấy nơi đôi lứa gặp mừng
Mà nay như nhắc mấy từng tương tư

Kìa chùa củ nóc hư muốn sập
Nơi đôi ta lén gặp gỡ nhau
Cớ sao cảnh tịnh úa xào
Hay là thấy thiếp mà sầu lẻ loi?

Bóng hải đường ta ngồi buổi nọ
Bồng con thơ tìm ngõ nhà thầy
Còn am tự còn chùa mây
Mà chàng đâu vắng chốn này lặng trang

Kìa cuối xóm mấy hàng trước tử
Nọ đầu làng chài lữ phơi sương
Ấy là nơi thiếp đến thường
Thăm chàng đang học nơi trường sân Ngô

Kìa xóm rẫy nấm mồ lố xố
Nơi đôi ta tảo mộ đạp thanh
Gò đâu phút nổi thình lình
Nào dè chàng cũng đến giành một nơi

Để thân thiếp mình ngồi hiu quạnh
Còn thây chàng tuyết lạnh nắng nồng
Đã đành bẽ gãy chữ đồng
Chia đôi thiếp xóm chàng đồng không hay

Tiếng oan ương bên tai dang díu
Gió đẫy đưa bờ liễu lao xao
Lạ nghe lời vật thế nào
Mà nghe ra tiếng chàng chào buổi xưa

Nhành dâu khuất bóng đưa mờ mệch
Cội tà dương như hết reo chiều
Hương tàn gió tối hiu hiu
Dở chân hỏi nợ buổi chiều nghĩ đâu?

Ai sau gót giây lâu như nói
Xin người thương tha lỗi khi xưa
Giận đem đổi nhớ cũng vừa
Trách mình nào có đổ thừa phụ duyên?

Phải buổi trước đừng phiền đừng oán
Để nguyên tình uống cạn chén tình
Làm chi rẽ nợ ba sinh
Mà nay phải chịu một mình riêng thương

Tội chàng trước tiêu đường tuyết giá
Còn thiếp mang trọn cả lỗi chàng
Lời phiền đổi lại tiếng than
Thương kia bao nỡ lại càng thêm thương

Đời vắng ngủn huỳnh lương yên giấc
Kiếp phù sanh đặng thất nơi thân
Còn thân sống chịu phong trần
Dứt hơi dầu muốn trọn gần cũng xa

Nếu thiếp trước biết hòa biết thuận
Nhẫn ghen tương nhịn lẫn ân tình
Chia thương ơn ấy đã đành
Thứ thê chánh thiếp giựt giành chi duyên

Giọt lệ thiếp vì phiền mà chảy
Gẫm thương người chia dãy đồng tâm
Ta than lỗi bậc cung cầm
Nàng sầu nhạc lạc ngư trầm biển mê

Vắng mặt chàng thiếp về kiếm kẻ
Chia tương tư đặng để nên tình
Vì chàng thiếp kết bố kình
Giữ câu hải thệ sơn minh với nàng

Mảng sầu muộn ngổn ngang trăm mối
Chùa thu không bóng tối mịt mờ
Oanh về tổ, dế reo tơ
Đường về vắng bước như tờ canh khuya

Tiếng u minh tía lia gợi thảm
Giọng kinh khua cửa phạm dập dồn
Câu kinh tiếng kệ gọi hồn
Kêu thương khách tục giải lòng người nhân

Rốn để bước đến gần điện thánh
Nhìn tượng thờ lại ngảnh thân mình
Sao đó hiển? Sao đó linh?
Phải chăng trước cũng lụy tình như ta?

Đau đớn thế nắn ra tượng Phật
Lánh khổ nên vụ tất cửa không
Biết chăng cái thảm mất chồng
Xin cho thiếp dựa nơi lòng từ bi

Hay sợ khổ sanh ly tử biệt
Nên tìm phương dứt tuyệt nợ đời
Biết chăng tình ái của người
Xin cho thiếp hiểu ít lời chơn ngôn

Hay đã sợ thân mòn gối mỏi
Mến ngày xuân mà tuổi không chờ
Linh đinh bể khổ dật dờ
Xin cho thiếp gởi thân nhờ cửa không

Hay đã sợ nắng nồng tuyết lạnh
Cảnh đau thương khó lánh thân phàm
Thuyền tình chịu sóng không kham
Xin cho phận thiếp biến làm ni cô

Buồn tình lóng nam mô câu tụng
Nhìn tượng cây rồi khủng cho thân
Thân còn nương giữa phong trần
Khổ kia còn đếm mấy lần mới thôi?

Rón rén trước Phật ngồi cúi gật
Mấy lạy trình mấy nấc tương tư
Mảnh tâm xin gửi bấy chừ
Nương theo thuyền huệ vào bờ tương giang

Lui chơn kiếm con đường nhà nội
Lửa nhốm nhen dẫn lối thảm trang
Mắt xem cái cảnh điêu tàn
Lòng thương dường đổ dẫy tràn khắp nơi

Tiếng dế giống như lời chia thảm
Ngọn đèn khuya nhấp nhoáng mùi hương
Thương vì trong kiếp đoạn trường
Cùng căn là chết ấy đường xưa nay

Một ngày sống là bày bước chết
Sợ chết nên không tiếc sống thừa
Đời không mến, thế không ưa
Lòng thương nãy nở cho vừa tốt tươi

Vì sợ chết mà người kiếm sống
Trong căn oan lại mộng tầm duyên
Già hay sợ thế nên hiền
Khuyên đau giải thảm đổi phiền của ai

Một vật nhỏ cũng mài cũng gọt
Của dầu hèn cũng mót cũng cân
Giá kia nào kể nên chăng
Tay chân chàng để cũng bằng báu châu

Thấy ai thảm lòng đau ái ngại
Nghe kẻ sầu như cháy lòng thương
Lau giọt lệ, giải tai ương
Chia cơm nhịn muối, đỡ đường khó khăn

Thấy ai thảm lòng vàng xót xáy
Nghe kẻ sầu như cháy tâm cang
Lau giọt thảm, giúp tai nàn
Nâng hình quân tử với hàng lụy chung

Khi ghen ghét không cùng gặp mặt
Nay thấy nhau mà bắt động tình
Hơn chi giành én giựt anh
Thước cưu khuất bóng dựa cành chung nhau

Xem nét thảm nàng đau như thiếp
Trông tình chung mòn kiếp hồng nhan
Phăng tâm dòm mảnh đoạn tràng
Thì trong mấy khúc của nàng như ta

Sầu đã cháy mặt hoa ủ dột
Thảm đã tràn hình cốt héo don
Xuân mai ba bảy đã mòn
Cội thu thêm nảy mấy hườn anh nhi

Tay bồng con tay thì dìu trẻ
Cảnh gia đình quạnh quẻ không ai
Hương thề để trước vị bài
Châm đề thấy rõ những ngày biệt phu

Cặp liễu tang còn câu long ám
Hạc qui hồi lãnh đạm trần ai
Quả như chàng có chốn này
Tưởng khi đổ lụy châu mày với duyên

Hỏi đon thử lời nguyền buổi trước
Gẫm thân nàng bạc phước như ta
Oán hình liễu, ghét mày hoa
Kiếp tu mỏng mảnh mới là nữ nhi

Giọt lụy đổ không chi ngăn nổi
Thương thân nàng chung với thân mình
Thương chàng đầy dẫy mông mênh
Khối thương khó lấy gáo tình đem đong

Đôi mặt cách mà lòng vẫn một
Khác tông môn hài cốt hòa chung
Thề nhau trọn kết giải đồng
Cám ơn chàng giúp mặn nồng nghĩa nhân

Chia gia nghiệp trong cơn khốn khó
Hiệp đôi nhà con nhỏ làm chung
Nầy là vẹn giống trọn dòng
Nàng sanh thiếp dưỡng cũng đồng như nhau

Lập gia thất làm giàu con trẻ
Định lứa đôi đủ thế cùng đời
Nàng thì an phận an nơi
Con thì đáng mặt đáng người với ai

Khi thong thả đặt bài trẻ học
Lấy gương già gợi chọc sắp con
Nhìn non chỉ nước làm hơn
Mượn bầu tuế nguyệt giải hờn căn sanh

Cỏ huyên cắm kềnh kềnh đầu tuyết
Con gậy lê mòn khuyết nửa cây
Mắt mờ thêm nỗi lãng tai
Thất tuần đã quá từ ngày ấu xuân

Dò đon hỏi bước rừng thiền củ
Rằng Phật còn ở ngụ Lôi Âm
Tính niên rồi lại tủi thầm
Con đường cực lạc biết tầm sao ra

Nhẫng vơ vẫn vào ra bến khổ
Trước mặt xem những chỗ sầu than
Nầy là hình ảnh của chàng
Nầy là tiếng khóc của đàn trẻ con

Nầy là chổ thiếp còn niên thiếu
Nầy là nơi chàng níu thiếp trì
Nầy là buổi hiệp, hồi ly
Nầy là khi khóc khi thì cười mơn

Nầy là chỗ lời hơn tiếng thiệt
Nầy là nơi cách biệt sanh ly
Nầy là chổ thiếp chẳng vì
Nầy nơi chàng giận ra đi bỏ nhà

Nầy là chổ đôi ta tái hiệp
Nầy là nơi vừa kịp hòa vui
Nầy là chỗ thiếp đang ngồi
Tin nghe chàng đã quy hồi tiên bang

Các chỗ ấy dẫy tràn thảm tín
Càng ở gần khó nhín sầu than
Cam tâm nín nẫm gia đàng
Vì con chưa giữ vững vàng quy mô

Nay tuyết đóng song hồ đông lãnh
Dành cửa không gửi mảnh tâm hồn
Tiếng chuông thức giấc huỳnh lương
Toan nương thuyền huệ vào đường vĩnh sanh

Bước cảnh tịnh đã đành để cẳng
Tóc quy y nửa trắng nửa vàng
Phồn hoa xa mã rộn ràng
Vinh vinh nhục nhục dẫy tràn kiếp căn

Ngắm thế cuộc chẳng bằng một giấc
Kiếp phù du đặng thất là bao
Nhẫng là đeo thảm chác sầu
Tóc xanh cho tới bạc đầu cũng in

Nào là phép giựt giành quyền lợi
Nào là phương chuộng quới cầu vinh
Thử đem sánh khổ kiếp sanh
Chưa ai thấy đặng phước dành phần hơn

Nào vui gượng do cơn khóc lỡ
Nào là khi chịu tớ làm thầy
Quyền là chi, lợi là chi
Dứt hơi ba tất có gì gọi hay?

Nào là lúc ăn cay uống đắng
Nào là khen rồi mắng bao phen
Tuồng đời trọng trọng hèn hèn
Chẳng qua bướm tối mến đèn xôn xao

Nào chửa đẻ biết bao khổ nhọc
Nào hơn thua theo học sách đời
Tang thương lúc biến khi dời
Trăm năm e cũng một đời thế thôi

Nào tranh đấu thắng rồi lại thất
Của phù du chứa chất gọi giàu
Thân còn đã quý là bao
Dứt hơi của cải thế nào không hay

Thiệt thì bỏ, giả vay nên nợ
Mãn căn xưa chưa mở dây oan
Kìa là vua, nọ là quan
Cũng như bọn hát hí tràng bán vui

Sống thấy chết, miệng cười, mắt khóc
Nịnh lừa trung, lưỡi thọc tay đâm
Cũng như ác thú nhốt hầm
Ăn nhau cho đã nào cần mệnh nhau

Muốn lấy đạo làm đao hại thế
Toan dùng văn gọi kế sinh nhai
Đường hung ác, nẻo chông gai
Lấn chen vào chốn nghiệt đài gọi ngoan

Mạnh hiếp yếu lấy gan hung bạo
Dữ lấn hiền, gươm giáo là hơn
Nhẫng lo chác oán mua hờn
Hại nhau chẳng biết nghĩa nhơn thế nào

Thấy cảnh thế mà đau với thế
Biết thương đời mấy kẻ vì đời
Ngán thay cái kiếp con người
Thôi đành bến phạm để lời Phật răn

Thay đạo phục bước xăng lánh thế
Mơi thì kinh tối kệ giải lòng
Từ bi hứng giọt nhành dương
Lau thanh trái chủ lấp đường nghiệp căn

Đoạn tình ái đem quăng bể khổ
Bứt hồng duyên tính bỏ non thề
Nầy bờ tục, nọ bến mê
Từ đây không trở lộn về với ngưoi

Vì thấy đó phải cười lộn khóc
Sách của ngưoi chẳng học mà say
Cửa ngươi, cửa đọa, cửa đày
Ghét ngưoi ta dứt từ ngày buổi ni

Lần chuổi hột từ bi cứu khổ
Nương gió thanh trăng tỏ là nhà
Nước non để bước ta bà
Sô xiêm đem nhuộm màu đà gọi duyên

Trương thẳng cánh con thuyền bát nhã
Cỗi đau thương giải quả trừ khiên
Lấy thân rửa thảm lau phiền
Đem công chuộc khách thuyền quyên lụy tình

Túi gió trăng thinh thinh rộng mở
Vui hạc cầm, hay dở thú riêng
Khi động thánh lúc non tiên
Sớm thì hải đảo tối miền thiên thai

Đạp giày cỏ nương cây gậy bá
Mặc áo tơi nón lá che thân
Trừ trần cấu, xũ phất trần
Quen bờ biển trí, dựa gần non nhân

Đến phồn hoa thân gần tục lự
Chơi lầu hồng hỏi thử trái căn
Chuỗi bồ trừ nghiệt gió trăng
Linh đơn cứu kẻ khổ phần liễu hoa

Gót nhân ái đến nhà kẻ bệnh
Giọng từ bi thức tỉnh hung tâm
Giữa cơn náo loạn trổi cầm
Lấy hơi hòa nhã dẹp phần bỉ thô

Giúp những kẽ ôm mồ thủ hiếu
Dỗ những trang bận bịu khối tình
Dọn đường phước giúp mày xanh
Đưa con thuyền hạc đến gành thiên lương

Tưới hoa chạ bên đường vô chủ
Đậy dậu thưa cúc xủ, mai xào
Bỏ lòng thảm, dệt tâm đau
Nâu sồng cậy phép đổi màu anh hoa

Câu tư dục biến ra bác ái
Nghiệp oan khiên đổi lại hồng ân
Khi kinh thánh lúc kệ thần
Đoạn trường diệt dứt nợ nần nữ lưu

Lầu xanh dậm màu tu trở vẻ
Cửa không môn mở hé chơn hồng
Thu phòng học chước thu không
Đốt hương cho ấm cho nồng phòng tiêu

Đưa tuổi hạc quen chìu non nước
Mượn bút nghiên làm thước chê đời
Nâng bầu nhựt nguyệt lưng vơi
Dành gương liệt nữ để lời trinh phu

Nắm huệ kiếm định thâu trái chủ
Mặc đạo y sạch giủ phồn hoa
Nơi bến khổ, để bước già
Xuân xanh noi dấu xây tòa anh phong

Cột thân ái cậy lòng đạo đức
Gầy từ tâm gắng sức ôn nhu
Nung trang trí thức nữ lưu
Biết thân giữ mặt hảo cừu giai nhân

Giồi trí thức tinh thần đẹp đẽ
Trao tài ba vẹn vẻ anh thư
Vinh thì chuộng, nhục thì từ
Cân cao tính thấp đặng trừ thiệt hơn

Nước ma ha rửa hờn nhi nữ
Chuỗi bồ đề gìn giữ hồng nhan
Cây trăm thước, đổi hương tàn
Treo y bá nạp làm màn phòng the

Để chuông mỏ dựa kề son phấn
Chất nhơn tình chồng cận kệ kinh
Tâm ẩn ái giúp chí linh
Biển mê chèo chiếc thuyền tình độ nhân

Lấy tâm chánh làm cân đong thế
Cậy lòng lành làm kế dìu đời
Chông gai vạch bước thảnh thơi
Cầm phương cứu khổ độ người trầm luân

Vẹn nhân đạo đi lần nẻo chánh
Đến vô ưu đặng lánh nhơn luân
Thuyền con mệch mệch như rừng
Đon đường thánh đức hỏi chừng Như lai

Am tự đóng chặt gài bước tục
Nước Cam lồ cho phúc tiêu diêu
Oan trái dứt, nghiệp chướng tiêu
Cảnh vui Cực Lạc mỹ miều vẻ tâm

Lánh bợn tục, tình thâm cũng tránh
Trốn đau thương xa cảnh trần gian
Biến thân hạc nội mây ngàn
Nắm phan tiếp dẫn mở đàng Lôi Âm

Nơi cảnh tịnh âm thầm vui thú
Đem tâm tình để ngụ đài sen
Thong dong quạt gió trăng đèn
Nhành dương làm bạn, sách hiền gợi quen

Bế ngũ quan không kiêng tục tánh
Diệt lục trần xa lánh phàm tâm
Mệnh thiên giữ vững tay cầm
Đoạt phương tự diệt giải phần hữu sinh

Linh linh hiển hiển khinh khinh khứ
Sắc sắc không không mọi sự tiêu
Chơn linh đẹp đẽ mỹ miều
Xuất dương sớm đã đến triều cung Hư

Ngữ khí thanh diệt trừ quả kiếp
Linh quang đầy đặng tiếp hồng ân
Xác tại thế, đã nên thần
Ba mươi sáu cõi đã gần linh thiên

Hiệp tạo hóa cầm quyền chuyển thế
Dạy vạn linh dụng thế từ bi
Sanh ấy ký, tử là qui
Diệu huyền cơ tạo chẳng gì gọi hơn

Chừ mới rõ nguồn cơn kiếp sống
Tấc thây phàm rất mỏng số căn
Ham phương cứu thế độ nhân
Giải mê khách tục cõi trần lánh xa

Lấy bác ái làm hòa vạn vật
Đem thiện duyên xây nấc thang hồng
Đoạn căn đóng chặt âm cung
Tòa sen chín phẩm để cùng Phật tâm

Trăm tuổi sống chẳng lầm tuổi sống
Một kiếp sanh chưa trọng kiếp sanh
Thay thân tạo hóa là mình
Nâng niu sanh chúng mới đành chữ nhơn

Ngồi mà lóng tiếng đờn vô cực
Phước siêu thăng đặng thất nơi ta
Biết coi thế giới như nhà
Sống nên chí Thánh, thác là Thần Tiên

Thiếp nhờ đạo giải phiền diệt khổ
Biết may duyên lựa chỗ gửi tâm
Tìm đâu đặng kẻ tri âm
Ôm thương đem gởi cảnh thần cửa không

Càng ngó trái lại miền thế tục
Lụy nhỏ dầm đôi khúc lòng đau
Ái ân, ân ái là sao
Đày thân lắm khách má đào gian truân

Chịu mòn mỏi mảnh thân nhi nữ
Cũng toan lo gìn giữ khối tình
Trăm năm dầu sống mảnh hình
Thì trong tâm lý đã đành tiêu tan

Nào những mộng nợ chàng duyên thiếp
Nào những mơ ý hiệp tâm đầu
Duyên là đâu, nợ là đâu
Chẳng qua biển khổ bắc cầu sông mê!

Khối thảm chất tràn trề biển hẹn
Giọt đau thương quá chén hiệp phu
Hễ là trí, ấy là ngu
Càng say âu yếm, càng sầu nhớ thương!

Khách má phấn môi son đậm sắc
Đặng đem mồi trêu mặt ác phong
Đâu chữ tiết gọi là đồng
Lời than tiếng thiết để lòng trăm năm

Chẳng qua khách ăn nằm quán tục
Vắng một ngày, lâu chút trọn đời
Hỏi ai thỏa chí ai ôi!
Tra phòng hiệp cẩn, bao hồi khóc riêng

Một câu mến gieo phiền muôn tiếng
Đôi lời phân, ngàn miệng xa xôi
Hỏi ai trộm đứng lén ngồi
Những cay, những đắng, cái mùi ra sao?

Tính để viết khuyên rào thiết ngọc
Thì sợ e ghẹo chọc si tình
Còn không để trọn lời lành
Lại e cho gái nhẹ mình nữ trung

Toan để bút ngăn vòng chồng vợ
Thì lại e nghịch nợ tiền khiên
Còn không lưu lại lời hiền
Mưu chi gỡ nổi thảm phiền đạo thê

Thấy trẻ gái dầm dề lụy đổ
E cho sau chịu số như già
Muốn khuyên đầu Phật xuất gia
Lại e để hại nước nhà khuyết dân

Thấy nhi nữ kiếp căn mỏng mảnh
Muốn binh lời làm mạnh đỡ nâng
Lại e lỗi đạo nhơn luân
Dở dang gia pháp, vương thần loạn ngôi

Gẫm thân gái trọn đời cực nhọc
Tính buông câu gọi chút nghĩ ngơi
Lại e sái thế lỡ thời
Giúp nam nhân, chẳng có người trọn tâm

Nghĩ phận vợ ngàn trăm đau đớn
Sanh đẻ còn nuôi dưỡng nhọc nhằn
Muốn khuyên giảm bớt ái ân
Lại e dục kẻ Tấn- Tần chia phôi

Nên ngậm thảm đặng ngồi nuốt thảm
Toan buông lời chẳng dám hở môi
Lén xem sự thế ngậm ngùi
Nguyền trông chỉ đợi phép trời dạy khuyên

Tay lịch sự tự nhiên chê sự
Lòng đa tình vẫn cứ vị tình
Biết tùng quyền, hiểu chấp kinh
Tìm phương hay gửi lấy mình cửa tu

Nhẫng thảng mảng thánh thâu năm lụn
Sớm công phu tối tụng vãng sanh
Đã quen cảnh phạm lánh mình
Nên phương nhờ bởi đoạn tình ái yêu

Nghe một sự hiểu điều khác nghĩ
Trong thất tình tiêu hủy không không
Hết ham danh, chẳng mến công
Xem hình lẫn lộ, bùi nồng thế gian

Cây trăm thước bắc thang bến khổ
Hoa bốn mùa thơm chỗ nhớp nhơ
Vui đọc truyện, buồn ngâm thơ
Non vu lấp nẻo, đàn tơ dở mùi

Đếm thử tuổi tám mươi đã quá
Giấc nam kha giục giã tỉnh mê
Tâm thần mỏi mệt ủ ê
Khối sanh khi đã gần kề dứt hơi

Khổ bịnh thấy trêu người đã quá
Buổi vãng sinh giục giã kêu hồn
Tỉnh say trong kiếp dương môn
Nửa thì thấy cảnh hoàng hôn mộng hình

Muốn gặp mặt thâm tình gởi trối
Nhưng lỡ bề vì buổi đoạn từ
Khôn nhạn tín khó hồng thư
Viết quơ chẳng nổi, giấy như tránh đề

Muốn nhắm mắt một bề cho khỏe
Những tình hình mọi vẻ trêu ngươi
Khi thì khóc, lúc thì cười
Bao nhiêu tình nghĩa, một đời thoáng qua

Tám chục năm lâu xa cách mấy
Trong giấc mê xem thấy ngắn thay
Ba mươi vạn sáu ngàn ngày
Cõi dương gian với tuyền đài gần nhau

Nhớ con cháu còn lâu kiếp sống
Dầu gặp hình như bóng sá chi
Dở hồng phách, yếu thây thi
Dậy ngồi chẳng nổi, bước đi không rồi

Gắng cầm viết, nín hơi sống rốt
Đề năm vần khắc cốt nữ lưu
Dứt tình ái, giải sầu ưu
Hễ thương thì cũng lo mưu giữ mình./.

THI

Giữ mình dầu vẹn tấm tình chung
Danh tiết nữ lưu ở phụ tùng
Mặt biển khổ dồi dào ái thủy
Đầu non thề hoại hủy hương nồng
Mày xanh khá nhớ cơn đầu bạc
Ngọc trắng đừng cho nhiễm bợn bùn
Khí tượng anh thư gìn lẫn giá
Giúp đoàn nhi nữ mở non sông

Ráng quá sức cẩn phong thi nhạn
Dường say mê lơ lãng tinh thần
Sấn tay thêm một chữ thân
Để dành gỡ khổ đoạn trường hồng nhan

Buông ngọn viết vào làn mây trắng
Hễ có thương nhớ dạng là hơn
Cảnh thiên gởi tấc hương hồn
Đề câu tiết nghĩa vĩnh tồn hậu lai
[i]