Nhớ Tết thời thơ ấu

Đã nhiều năm qua đi, nhưng tôi vẫn nhớ như in nhưng ngày Tết ấu thơ ấm áp sum vầy dưới mái nhà bố mẹ. Ngày ấy, cũng như biết bao gia đình khác ở nông thôn, nhà tôi cũng nghèo lắm. Quanh năm những món ăn chỉ là cây nhà lá vườn hoặc cải thiện từ cánh đồng chiêm trũng. Thỉnh thoảng mẹ tôi mới mua một ít thịt ba chỉ hoặc mớ tôm tép về kho dần. Tuy vất vả quanh năm nhưng bố mẹ tôi vẫn chuẩn bị cho ngày Tết hết sức chu đáo. Nếp cái hoa vàng được mẹ tôi cẩn thận để dành từ khi vụ mùa vừa thu hoạch. Đó là thứ gạo nếp sau khi xay xát trắng tinh, đều tăm tắp như những con ong và có thể đếm trăm được. Còn đỗ xanh ngày ấy mẹ phải lo mua trước Tết cả vài tháng trời. Vào khoảng 20 Chạp trở đi, xóm làng nhộn nhịp hẳn lên. Trên những phiên chợ quê đã thấy bày bán rất nhiều thực phẩm phục vụ Tết. Từng đoàn xe cải tiến, xe thồ chở những bó lá dong xanh ngát chiếm lĩnh một góc chợ lớn quê. Năm nào cũng vậy, mẹ tôi thường mua hai loại lá dong, một loại to rộng và một loại nhỏ hơn nhưng hình như vừa mới cắt. Mẹ tôi giải thích lá dong to rộng thường được cắt từ trên rừng để gói bánh chưng dài (còn được gọi là bánh tày). Còn lại nhỏ hơn, xanh ngát có cuống dài thường được hái từ những vùng đất bãi ven sông thì để gói bánh chưng vuông. Cuối năm giáp Tết quả thực là những ngày hội đến với bọn trẻ chúng tôi. Và chúng tôi cứ lẩm nhẩm tính từng ngày để được tham gia gói bánh, để được đi chúc Tết - đi cúng bái... Vào thời gian này, khắp nơi trên cầu ao hay bên giếng làng, đâu đâu cũng bắt gặp nhưng người ngồi rửa lá dong. Dưới làn nước trong vắt, những phiến lá xanh mướt đang được cọ rửa cẩn thận để chờ đến một thời điểm quan trọng đầy ý nghĩa. Cái rét thấu da cùng cái lạnh của những đợt gió mùa đông bắc cùng làm cho những đôi chân, đôi tay thiếu nữ đang dầm trong làn nước buốt hồng rực. Nhưng giọng cười trong vắt của các cô lại làm bừng sáng cả không gian, xua tan đi cái ảm đạm của bầu trời cuối đông xám xịt. Khoảng 27, 28 tết là thời điểm nhiều gia đình nổi lửa nấu bánh. Gạo nếp, đỗ xanh được ngâm, đãi cẩn thận. Hồi ấy đỗ xanh phải đãi vỏ chứ chưa có loại tách vỏ bày bán sẵn như bây giờ. Để đãi xong mấy cân đỗ xanh trong làn nước lạnh buốt như thế không phải chuyện dễ. Khi ấy đôi bàn tay mẹ tôi thường đỏ ửng lên, nhưng mẹ vẫn rất vui, niềm vui ấy truyền sang cả chúng tôi, đóng lại thành những nụ cười hạnh phúc.

Trong ký ức ấu thơ còn khắc đọng đến bây giờ tôi vẫn thấy vui nhất là những sớm tinh mơ trở dậy cùng bố gói bánh. Năm nào cũng vậy, đến giáp ngày gói bánh tôi cứ dặn đi dặn lại bố gọi mình dậy thật sớm để được giúp bố. Nhưng bao giờ cũng vậy khi tôi thức giấc bởi một luồng ánh sáng từ góc nhà thì đã thấy bố trở dậy từ bao giờ. Bên cạnh bố là những chiếc bánh vừa gói và những rá gạo trắng tinh, rá đỗ xanh vàng ươm, lá dong xanh mướt và cả thịt lợn ba chỉ ướp hạt tiêu thơm phức. Những chiếc bánh chưng tày đều đặn như những khúc tre xanh được ràng lạt chắc chắn đang nằm cạnh những chiếc bánh chưng xanh vuông vức. Hồi đó chị em chúng tôi còn nhỏ nên chưa được bố cho phép gói bánh; những công việc mà chúng tôi có thể làm là cắt lá nối lạt và ràng bánh. Anh chị em chúng tôi đều hết sức vui vẻ và hãnh diện khi hoàn thành xong một "tác phẩm" của mình. Đôi khi lại còn chí chóe xí phần của mình sau khi bánh chín. Và bố tôi bao giờ cũng vậy, đều không quên dành gói riêng cho mỗi chúng tôi một chiếc bánh cua. Đó là một cái bánh dài, giống như một cái bánh tày ràng dây rất đẹp nhưng nhỏ nhỏ xinh xinh để chúng tôi làm đồ hàng.

Sau khi những chiếc bánh cuối cùng được gói xong, cũng là lúc bố tôi đi bắc bếp nhóm lửa. Ở góc sân nơi gần gốc cây ổi, chiếc nồi đun bánh to tướng được bắc lên bởi ba hòn đá ong cổ to tướng. Những chiếc bánh dài được xếp ở dưới cùng sau khi bố tôi cẩn thận xếp xuống đáy nồi mấy bó cuống lá dong gọi là để "lót nối". Ông giải thích làm như vậy là để tránh cho bánh chưng không bị cháy vì phải tiếp xúc với đáy nồi. Củi nấu bánh đã được mẹ tôi chuẩn bị từ hàng tháng trước đó, giờ đây đã trở nên khô nỏ. Đó là những chiếc gộc tre cong queo, sần sùi với rất nhiều hình dáng. Trong trí tưởng tượng đầy hồn nhiên của tôi ngày ấy thì có cái là hình con trâu đang cúi húc nhau có cái là chiếc liềm cắt cỏ, có cái lại là chiếc bàn chải chuyên dùng để giặt chiếu... Bên bếp lửa hồng, tiếng củi cháy tí tách reo vui như giục giã bánh chưng mau chín. Chúng tôi thì cùng nhau tìm kiếm những củ khoai, củ sắn, bắp ngô đem vùi trong than lửa từ lúc nãy để "liên hoan" cho đỡ sốt ruột.

Chẳng mấy chốc, nồi bánh đã sôi lên ùng ục. Thoảng trong làn hơi và khói nghi ngút đã thấy mùi thơm của bánh chưng phảng phất. Thế rồi cái giờ phút hằng mong đợi cũng đã đến. Những chiếc bánh chưng nghi ngút tỏa hương đang được từ từ nhấc ra khỏi nồi nước vẫn ùng ục sôi. Có lẽ cả bây giờ và mãi mãi về sau tôi cũng chẳng thể nào quên được cái mùi vị của bánh chưng lúc ấy.

Bánh còn nóng hổi được mẹ tôi dùng khăn sạch thấm khô và rồi dùng những tấm gỗ phẳng đã chuẩn bị trước nén lại cho chặt. Còn những chiếc bánh chưng dài sau khi lau khô, được mẹ treo lên góc nhà. Đây không đơn giản chỉ là một món ăn mà nó còn là niềm tự hào của gia đình với bao mồ hôi và công sức lao động của cả nhân. Một năm cũ với bao vất vả đã qua đi, mùa xuân đang đến gần với những niềm vui hiện hữu trong nụ cười và ánh mắt.

Chiều ba mươi tết bố ra vườn chặt cành đào phai mà ông chăm chút suốt cả năm trời mang cắm vào trong chiếc bình to tướng. Chiếc chậu gốm trồng cúc đại đóa giờ cũng bắt đầu đơm hoa vàng rực. Mùa xuân đến trong gia đình tôi với sắc vàng hoa cúc, màu hồng phớt của những nụ đào phai và màu xanh của chiếc bánh chưng xanh ngày tết. Trong bữa cơm tất niên tiễn năm cũ, bên những thịt mỡ, dưa hành là đĩa bánh chưng xanh đậm hồn đất Việt, cả gia đình sum vầy quần tụ bên nhau. Mùi hương trầm thơm ngát quyện trọng không khí rạo rực của mùa xuân quê hương náo nức càng khiến cho mỗi người thấy thêm yêu cuộc sống. Kìa, mùa xuân đã về trên những cành cây ngọn cỏ, trong nếp áo hoa của những em bé đang tung tăng trên đường... Và tôi thấy rộn lên trong lòng những câu hát về mùa xuân…

Nguyễn Thanh Bình